NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  
S e l e c t i e

FRITS ABRAHAMS
De rechterlijke macht is ook voor de visuele media een geliefd onderwerp geworden. Er kan bijna geen dag voorbijgaan of je ziet wel ergens een rechter, stralend boven zijn bef, een verdachte ondervragen of een vonnis voorlezen. De tv-camera in de rechtszaal? De minister is tegen, maar ik vermoed dat de meeste rechters en officieren er wel voor te porren zijn, al was het maar om redenen van bijvoorbeeld menselijke ijdelheid. Er lopen nu drie niet-fictionele tv-series die met de rechtbank te maken hebben. Het betreft op zaterdag de 13-delige serie De kinderrechter bij de EO en de 6-delige documentaire-serie De zaak bij de AVRO, en op maandag Rechtbank deze week bij RTL 5, een soort actualiteitenmagazine op rechtbankgebied. Het zijn nogal bijzondere programma's omdat ze bijna geruisloos een taboe slopen dat lange tijd onwankelbaar op de Nederlandse rechtspraak heeft gerust: de bescherming van de privacy van de verdachte. Tot voor kort zijn we er met grote overtuiging vanuit gegaan, dat het in het belang van de verdachte is zijn privacy onaangetast te laten. Dat is het misschien ook nog steeds - alleen, die verdachte denkt er zélf vaak anders over.

Wat mij het meest verbaast, is de bereidwilligheid van verdachten (en andere betrokkenen) om met gezicht en naam in beeld te verschijnen. We hebben dat al eerder kunnen zien bij Martha, de verpleegster uit Groningen, veroordeeld voor het doden van bejaarden, die zich liet filmen tijdens cruciale fasen van haar proces.

In De kinderrechter worden ouders (met hun kinderen) gefilmd die vaak in uiterst pijnlijke echtscheidingssituaties zijn verwikkeld. Zij doen openlijk hun verhaal bij de kinderrechter. De mevrouw van de reclassering schuift ook gezellig bij, terwijl de kinderrechter onder het vorsende oog van de draaiende camera iedereen moederlijk (meestal) toespreekt.

Openheid kent opeens geen tijd. Of die kinderen dat over een poosje nóg zo geslaagd vinden, weten we niet. Ik zou zelf op mijn twintigste niet graag de video bekijken van mijn ouders, die voor het front van een half miljoen kijkers hun echtelijke wraakjes zitten te nemen.

Ook bij de houding van de geklofte bajesklanten staat mijn verstand soms stil. Ze vertellen smakelijk over hun kraakjes en overvallen, terwijl ze hun sjekkie draaien. De camera mag mee: naar het huis van bewaring, naar de ontwenningskliniek en naar de rechtbank. Terwijl de kranten tegenwoordig zo netjes zijn om zelfs de initialen zoveel mogelijk weg te laten, laten de daders zich ontspannen filmen, alsof het om een home-video gaat ('Papa gaat zitten').

Stigmatisering? Geen tweede kans als ze straks vrijkomen? Sommigen zijn er kennelijk niet bang voor. Of hebben ze zich er al bij neergelegd dat het nooit meer wat zal worden met hun leven? We weten het niet en het maakt ook niet veel uit: feit is dat ze zich niet meer willen verbergen. Dat verschijnsel kan niet genegeerd worden en zal zeker nog een rol gaan spelen bij de aangewakkerde discussie over de camera in de rechtszaal.

De tv-makers spinnen er op dit moment garen bij. Hun programma's worden er directer en persoonlijker door. Zowel De kinderrechter (van Willy Lindwer en Steven de Winter) als De zaak (van Anne-Jean van Grinsven) zijn zorgvuldig gemaakte programma's, waarin de dilemma's voor rechters en de positie van daders en slachtoffers helder belicht worden. Vooral De kinderrechter is een verrassende serie, omdat dit onderwerp op de tv nog terra incognita was.

Over Rechtbank deze week (ook van Lindwer) heb ik meer twijfels. Dergelijke programma's moeten vaak gevoed worden door publiciteitsbeluste advocaten, die het voor hun arme bloedjes van cliënten opnemen. De politie heeft de zaak slecht uitgezocht en de moordenaar is altijd een ánder geweest. Dat kan tot vergaande verdachtmakingen leiden. Zo zei de commentaarstem in de laatste aflevering over de zaak van de vermoorde, vrouwelijke kinderarts uit Hummelo: ,,Ook interessant lijkt het spoor naar haar ex-echtgenoot die nog in Hummelo woont.'' Het is een zin met de suizing van de guillotine.

T V   V O O R A F :

WIM BRUMMELMAN
De internationale arbeidsorganisatie van de VN, ILO, heeft een nieuw succesje geboekt in haar strijd tegen kinderarbeid. Afgelopen maandag ondertekenden het regionale hoofd van de ILO, Catherine Comtet, en de Cambodjaanse staatssecretaris voor arbeidszaken, Suy Sem, een memorandum of understanding inzake de bestrijding van kinderarbeid. ,,In samenwerking met de ILO zullen we ons inzetten om kinderarbeid stap voor stap uit te bannen in Cambodja'', zei Suy Sem.

Ook Catherine Comtet beseft wel dat alleen een papieren intentieverklaring geen einde zal maken aan de uitbuiting van kinderen. Volgens de ILO zijn in Cambodja meer dan 600.000 kinderen van onder de 17 jaar veroordeeld tot het dagelijks verrichten van arbeid. In heel Azië is naar schatting gemiddeld 20 procent van de kinderen 'economisch actief'. Cambodja steekt daar nog gunstig bij af. Maar dat kan zonder actief overheidsingrijpen snel veranderen. De grote zorg is dat de kinderarbeid zal toenemen met de economische groei, aldus Comtet.

Over de rol die de internationale gemeenschap de ILO wil laten spelen bij de bestrijding van kinderarbeid - de Aziatische landen hebben zich vorig jaar verzet tegen voorstellen om de in potentie veel machtiger wereldhandelsorganisatie WTO een belangrijke taak te geven - wordt niet gesproken in de documentaire die de TROS morgenavond uitzendt met als titel Stop de Kinderslavernij. De documentaire is gemaakt in samenwerking met de hulporganisatie Terre Des Hommes, en biedt niet of nauwelijks macro-sociologische of -economische inzichten over het verschijnsel 'kinderarbeid': de geschiedenis ervan (in onze Westerse cultuur bijvoorbeeld), de verspreiding over de wereld, de samenhang met het economische ontwikkelingspeil in een bepaald land en de wijze waarop politici en consumenten proberen ten minste verbetering van werkomstandigheden voor kinderen in Derde-Wereldlanden te bewerkstelligen.

Wat de documentaire wel biedt, zijn schokkende opnames van vaak zeer jonge kinderen, sommigen nog maar vier of vijf jaar oud, die onder mensonwaardige omstandigheden 'arbeid' moeten verrichten. Meestal overdag, maar soms ook 's nachts, zoals de 7-jarige Shalin uit Bangladesh die elke nacht tot 's ochtends zes uur armbanden moet draaien in een glasfabriek. De reden dat hij moet werken is dat zijn ouders geen geld hebben om hem te eten te geven, laat staat naar school te laten gaan. De reden dat hij 's nachts moet werken, is dat de elektriciteit die de fabriek afneemt, dan goedkoper is. Ook aan de absolute onderkant van de mondiale arbeidsmarkt geldt dat op de kosten moet worden gelet. ,,We zijn nu eenmaal zakenmensen, geen charitatieve instelling'', zegt een ondernemer.

De opnames voor 'Stop de Kinderslavernij' zijn gemaakt in Bangladesh en India. Een aaneenschakeling van ijzingwekkende beelden. De 9-jarige Modhuphul ('Honingbloempje') werkt zes dagen van 's ochtends zes uur tot 's avonds zes uur op een gifberg in het centrum van Dhaka waar ze samen met andere lotgenoten batterijen klieft om er de koolstofstaafje uit te halen. Haar gezicht, haar handen, haar hele lichaam is zwart. In Pulivendala, in de Indiase deelstaat Andra Pradesh, werd gefilmd in een asbestmijn, waar ongeveer 60 kinderen in wisseldiensten als 'schuldslaven' een wisse dood tegemoet gaan. In Pulivendala en in de andere plaatsen treedt de arbeidsinspectie niet op tegen de wantoestanden. In zowel Bangladesh als India is kinderarbeid verboden. Maar in praktijk van de armoede tellen een paar steekpenninkjes zwaarder dan papieren voorschriften van bovenaf. De hoop die de documentairemakers daar tegenover stellen, zijn - zoals men kan verwachten - een aantal succesvolle scholings- en onderwijsprojecten van Terres Des Hommes.

Stop de kinderslavernij, morgen 22 mei, TROS, Ned.2, 23.24u.

F I L M   V O O R A F :

COEN VAN ZWOL
Als elke film een sleutelzin bevat, wordt die in Sid and Nancy uitgesproken door de assistente van Sex Pistols-manager Malcolm McLaren: ,,Het wordt hoog tijd dat Sid teruggaat naar zijn mama.'' De popgeschiedenis kent geen grotere anti-held dan Sid Vicious, bassist van de punkgroep Sex Pistols. Vicious was een dom, slap, lelijk en agressief ventje. Boeren laten en bier spugen ging hem beter af dan het bespelen van de basgitaar.

Aanvankelijk was Sid Vicious de papegaai van leadzanger Johnny Rotten, die hem vernoemde naar zijn hamster en zijn favoriete Lou Reed-song. Daarna dreef hij in de netten van de hysterische junkie Nancy Spungen. In New York verzonk het paar na het uiteenvallen van de Sex Pistols in een eenzaam junkiebestaan, om daar begin 1979 een nieuwe mythe toe te voegen aan het roemruchte Chelsea hotel. De politie vond Sid Vicous in verwilderde toestand naast het lijk van zijn geliefde. Moord of een mislukt zelfmoordpact, dat is onduidelijk, want op 2 februari nam hij zelf een overdosis heroïne.

De biografische film Sid en Nancy kreeg in 1986 gemengde kritieken. Acteur Gary Oldman maakte diepe indruk als Sid Vicious. Maar de één zag in Sid en Nancy een hilarisch tijdsbeeld van de punk, dat halverwege overgaat in een grimmige studie in zelfdestructie, terwijl de ander de film emotieloos en steriel vond. Die gemengde reactie is vooral te wijten aan de eerlijkheid van regisseur Alex Cox. Hij doet geen enkele moeite dat warme gevoel van identificatie op te wekken en biedt de kijker ook geen moraal. De tragiek van Sid en Nancy is eenvoudig samen te vatten: sukkel gaat ten onder aan de roem. Ook bevat de film elementen van een amour fou, een verstikkende liefde die wel in het graf moét eindigen. Maar elke tragiek legt het af tegen de puberale banaliteit van de hoofdpersonen. Met Nancy Spungen was het sowieso slecht afgelopen, denk je na afloop. Maar was Vicious een voetbal-hooligan geweest, dan woonde hij nu met drie koters in een buitenwijk.

Volgens Johnny Rotten is Vicious gestorven omdat hij dom genoeg was zijn eigen imago serieus te nemen. Had regisseur Cox dat ook gedaan, dan was Sid and Nancy ongetwijfeld lichter te verteren geweest - zoals Stone van The Doors een succes maakte door het leven Jim Morrison op te blazen tot een noodlotsdrama. Maar Alex Cox is geen fan die kaarsjes brand op de grafsteen van zijn held. Sid and Nancy is een film die je met een treurige frons bekijkt.

Sid and Nancy (Alex Cox, UK 1986), RTL5, 20.30-22.35