NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

H.J.A. HOFLAND
Een bondgenootschap heeft een vijand nodig om te kunnen bestaan. Dat is de kern van de theorie van een jaar of zeven geleden die voorspelde dat de NAVO het bij gebrek aan 'vijandbeeld' niet lang meer zou maken. Over een maand gaat de alliantie plechtig vergaderen, niet om zich op te heffen maar om zich uit te breiden, naar het Oosten waar geen vijand meer te bekennen valt. De vroegere vijanden - de Sovjet-Unie, het Warschaupact, het communisme - hebben zichzelf opgeheven. Maar Moskou, erfgenaam van de partij die de verliezer is, maakt bezwaren en kan zich alleen na lange onderhandelingen over ingewikkelde constructies aarzelend met de uitbreiding verzoenen. President Jeltsin zal de overeenkomst in Parijs komen bezegelen. Wat hij en zijn delegatie werkelijk denken terwijl hij zijn handtekening zet, zullen we niet weten. Maar we kunnen wel vermoeden dat dit niet in de overeenkomst staat.

Een paar maanden geleden, toen het leek alsof de politiek van uitbreiding nog viel te beïnvloeden heeft George Kennan uitgelegd dat de NAVO door expansie naar het Oosten ,,de noodlottigste fout in de geschiedenis na de Koude Oorlog'' zou maken. ,,Na zo'n beslissing'', schreef hij, ,,kunnen we verwachten dat de nationalistische, anti-Westelijke en militairistische tendenties in de Russische publieke opinie zullen opvlammen. Het resultaat zal verder een remmende werking op de ontwikkeling van de Russische democratie zijn. De verhoudingen tussen Oost en West zullen in een sfeer als van de Koude Oorlog terechtkomen en de Russische politiek in richtingen leiden die ons niet welkom zijn. En ten slotte, niet het geringste gevolg: de Doema zou aanmerkelijk minder geneigd zijn, START II te ratificeren en zich in te spannen voor verdere beperking van de kernbewapening''. Waarom op zo'n manier in Europa onzekerheden en vijanden scheppen, als we er hier, voor het eerst na meer dan 80 jaar van zijn verlost? Tegenover risico's als door Kennan aangegeven, moet wel een duidelijke winst staan. De vermoedelijke voordelen worden beschreven in andere theorieën die inmiddels in omloop zijn gekomen. Opmerkelijk: niet als uitgangspunt van de expansie-politiek maar als latere verklaring van wat zich schijnbaar als vanzelf had ontwikkeld.

Een fervent voorstander van de uitbreiding is de Tsjechische president Václav Havel. Het vijand-denken, schrijft hij in The New York Times, is voorbij. De vijand was het communistisch imperialisme van Moskou. De Russen zijn geen vijanden. Havel vermeldt niet dat ze dit voor de Polen en Tsjechen en dan vóór de Koude Oorlog (ook nog niet zo lang geleden) wel zijn geweest. Het gaat hem om de nieuwe ideologische functie van de

NAVO in het Europa van na de Koude Oorlog. In bepaalde naties van Midden-Europa heeft de democratie nog nauwelijks wortels. Nationalistische en etnische conflicten smeulen, voor zover ze niet al tot uitbarsting zijn gekomen. De strekking van zijn idealistisch gestemde bijdrage is, dat de nieuwe NAVO er is om rust en orde in het nieuwe Europa te verzekeren aan alle naties die deel willen hebben aan de politieke beschaving en de culturele waarde van het Atlantisch Bondgenootschap. Dit is dan een goede reden om ook Roemenië en Bulgarije uit te nodigen. Samengevat wil Havel eigenlijk de hernieuwde toepassing van de preambule tot het verdrag, nu voor heel Europa.

Wie zou dat niet willen? Maar er zijn tijden geweest dat de bondgenoten het met de letter van de preambule niet zo nauw hebben genomen, als de omstandigheden daartoe dwongen. Het Portugal onder de dictatuur van Salazar kon in de Koude Oorlog zonder veel bezwaar als een trouw lid worden beschouwd; en de preambule heeft het bondgenootschap niet verhinderd goede betrekkingen met Franco te onderhouden omdat de veiligheidsbelangen er mee waren gediend.

Na de Koude Oorlog is het Westen in twee grote conflicten betrokken geweest: de Golfoorlog en Bosnië. In het eerste geval was het niet de NAVO maar de coalitie onder Amerikaanse leiding die de beslissing heeft gebracht, en het ging niet zozeer om hogere politieke en culturele waarden, maar om het strategische evenwicht in het Midden-Oosten en de olie. In het tweede geval zijn alle Westelijke allianties bij elkaar in staat geweest een moordende oorlog vier jaar te laten voortduren, voor eindelijk door Washington werd ingezien dat dit geen lokale of regionale aangelegenheid was, maar een virulente vorm van misdadigheid die Europa aantastte. Daarna is er inderdaad binnen een paar weken door de Amerikanen een eind aan gemaakt, op een manier waartoe de Europese naties niet in staat waren.

Op grond van de ervaringen na de Koude Oorlog kan er van de NAVO als vredesstichter bij een uitgebreide regio dus niet zo veel worden verwacht. Pas als Washington van oordeel is dat er een Amerikaans belang in het geding is - dat bewijst de praktijk telkens weer - wordt de NAVO een machtsfactor want instrument van de Amerikaanse buitenlandse politiek. Die politiek wordt door andere overwegingen bepaald. Eén van de voornaamste is het antwoord op de vraag, hoeveel Amerikaanse levens met welke interventie op het spel worden gezet. Daar zit een lijn in. Washington neemt steeds minder risico, ook als het gaat om kwesties waarmee betrekkelijk grote Amerikaanse belangen zijn gemoeid.

Zoals R.W. Apple van The New York Times het heeft uitgedrukt: uitbreiding van de NAVO betekent dat de lijnen op de wereldkaart, voor zover het de veiligheid aangaat, opnieuw worden getrokken. Het valt te begrijpen dat de president van Tsjechië zijn land liever binnen de nieuwe grenzen ziet dan er buiten. Maar dat is geen kwestie van ideologie of politieke beschaving; het gaat om de simpele veiligheid. En hoe stevig die is verankerd hangt weer samen met het oordeel van Washington over een mogelijk conflict dat we nu niet voorzien, met een inzet waarvan we geen vermoeden hebben. We hopen alleen dat straks de Russen zullen begrijpen dat ze dan partners van het Westen of van de NAVO zijn, en geen vijanden. Je helpt het nu al de betrokkenen wensen. Maar dat is geen politiek.