NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

H.J.A. HOFLAND
Het denken heeft grote gebeurtenissen nodig om op gang te blijven; en wat men als een grote gebeurtenis beschouwt, geeft weer een aanwijzing over de toestand waarin men zich bevindt. De grootste gebeurtenis in de westelijke wereld is tot dusver de ondergang van de Britse Conservatieven en de wedergeboorte van Labour. Als er voorlopig geen grotere gebeurtenissen komen, gaat het niet slecht in dit deel van de wereld.

Hadden de Conservatieven deze verplettering verdiend? Ralf Dahrendorf, Duits-Brits socioloog en lid van het Britse Hogerhuis, in een vraaggesprek met Der Spiegel: ,,De Britten wilden in de eerste plaats de oude regering wegstemmen. Er waren geen zichtbare problemen die een regeringswisseling dringend noodzakelijk maakten. Het gaat goed met de economie; in de internationale politiek wordt naar Londen geluisterd. De Britten wilden eenvoudig nieuwe gezichten zien.'' Regeringen, politici verbruiken zichzelf, ook als ze geen rampen veroorzaken, en louter 'goed op de winkel passen', zoals het in Den Haag heet. Het kan objectief gezien onrechtvaardig zijn; er komt een tijd voor nieuwe gezichten. Maar het ene nieuwe gezicht is het andere niet. Wat is in het nieuwe van Blair de oorzaak van zijn succes?

Dahrendorf zegt: hij is het type van de postmoderne politicus, heeft geen banden met het radicale Labour van de vakbonden en de nationaliseringen dat gedoemd was te verliezen, en evenmin met de revolutionairen van '68. Hij is de pragmatische socialist, die niet steunt op de laatste resten van wat nog voor een proletariaat doorgaat, maar die de exponent is van de massa die een schaapje op het droge heeft en hoopt op meer. Hij is vooruitstrevend in zijn plannen tot democratisering van het onderwijs, maar passeert rechts als hij voorstelt een avondklok in te stellen om de opgroeiende jeugd van de straat te houden. Meer welvaart voor allen in een ordelijke samenleving met persoonlijke verantwoordelijkheid. ,,Een interessant concept'', zegt Dahrendorf. ,,Jammer dat hij het nog niet nauwkeurig heeft uitgewerkt.'' Maar dat is de pragmaticus eigen. De hoofdzaak is dat hij een alternatief voor de Conservatieven biedt, doordat hij met het oude Labour heeft gebroken.

John Gray, politicoloog, komt via een historische redenering tot ongeveer dezelfde slotsom (de Volkskrant, 12 mei). Het thatcherisme, geïnspireerd door het reaganisme, is mislukt. Het heeft tot sociale ontwrichting geleid, zelfs in die mate dat de middenklassen zich bedreigd gingen voelen. Het reaganisme - de periode waarin de daklozen in de grote steden door de politie bij elkaar werden gedreven, de lagere middenklasse aan de onderkant overging in die van de werkende armen, en, in de woorden van de president, het begrotingstekort zo groot was geworden dat het wel voor zichzelf kon zorgen - is trouwens ook niet zo'n succes geweest. Maar zoals Gray schrijft: het reaganisme wortelt in een andere cultuur, en viel alleen al daardoor niet te kopiëren.

Als het de meerderheid van de Britten economisch vrij goed gaat, betekent dit nog niet dat ze daarvoor de politieke leiding en de politieke structuur dankbaar moeten zijn. Major heeft zijn nederlaag goeddeels te wijten aan de overtuiging van een grote meerderheid dat het de laatste jaren ondanks hem beter is gegaan. Wat is dan de aantrekkingskracht van Blair, behalve zijn nieuwe gezicht? Wat wordt er van Labour verwacht dat de Conservatieven niet in hun mars hebben?

Hier is Gray niet duidelijker dan Dahrendorf. Er moet een nieuw concept komen voor de Europese sociaal-democratie, jawel. Dat heeft Blair ook niet. Hij moet het nog maken. De kiezers hebben een wissel getrokkken op zijn denk- en daadkracht. De enigen die in de buurt komen zijn, volgens Gray, de Nederlanders. Maar die hebben het nieuwe concept niet zozeer te danken aan het creatieve denken zoals dat in de Wiardi Beckman Stichting wordt beoefend, als wel aan het verstandig, intuïtief en tactisch manoeuvreren van een nieuwe coalitie waarin - zich soms van dag tot dag wederkerig aanpassende - socialisten van Kok, liberalen van Bolkestein en nondescripte vrijdenkers van Van Mierlo een 'paars model' hebben ontwikkeld. Dat is het politiek model waaruit het economische is gegroeid, nu internationaal bekend als het 'succesvolle poldermodel'. Het heeft geen scherp omschreven concept; het heeft voornamelijk een agenda die in de praktijk doelmatig is gebleken. Een Nederlands wonder dat in geen buitenland kan worden gekopiëerd. De vraag die niet te beantwoorden is, blijft of het poldermodel ook uit een andere politieke constructie had kunnen ontstaan.

Op een aantal punten zijn de denkers het min of meer met elkaar eens. Wat er nog van een klassenmaatschappij over is, moet zo snel mogelijk verdwijnen. Er is een pluriforme maatschappij in wording, ,,met een grote diversiteit aan levensstijlen'' waarin ,,niet langer één recept voor het goede leven'' bestaat. Dit impliceert dat de politieke macht zich anders zal gaan formeren. Maar vergissen we ons niet: het landsbelang is niet verdwenen. Het verschil is hier dat de globale economie een nieuwe behartiging van dit oude gegeven eist. De binnenlandse en buitenlandse politiek blijven met elkaar verbonden. ,,In geen enkel land'', stelt Gray vast, ,,is het nog gelukt, de eisen van de wereldmarkt met de noodzaak van stabiliteit te verzoenen.''

Van Blair wordt dus verwacht dat hij na zijn overwinning een politieke vorm zal geven aan, of een politiek complement zal ontwikkelen op een samenleving waarvan de grote meerderheid hem aan de macht heeft gebracht, zonder precies te weten wat hij wil. Hij weet het zelf ook maar vaag. Hij moet een concept voor een politieke filosofie en de daarbij horende organisatie vinden voor een maatschappij die - naar traditionele maatstaven gemeten - verder gedesorganiseerd raakt.

Dat is niet alleen de opgave voor Blair. Degene die Kohl zal opvolgen en de nieuwe leider die in Frankrijk wordt gekozen staat binnen de nationale politieke cultuur hetzelfde vraagstuk te wachten. Straks trekken de Nederlandse partijen hun programmatische les uit vier jaar paars. Als de Partij van de Arbeid het goed blijft doen, worden niet de socialisten maar worden Wim Kok en zijn paarse team beloond voor vier jaar tactisch pragmatisme. Het politieke denken over de 'postmoderne samenleving' is nog maar net begonnen. De voornaamste elementen ervan zijn deregulering, privatisering, mondialisering met behoud van stabiliteit en dus een sociale rechtvaardigheid. De niet uitdrukkelijk geformuleerde grondslag is, dat de wereldeconomie gestaag zal blijven groeien.