NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  
S e l e c t i e

FRITS ABRAHAMS
Als, zoals beweerd wordt, het menselijke vermogen om informatie luisterend en kijkend op te slaan, al na twintig minuten begint af te nemen, schiet dan een drie uur durende uitzending rond één thema haar doel niet voorbij? Temeer als die uitzending voorafging door een al even interessante documentaire (De maalstroom, een familiekroniek) die zijdelings met hetzelfde onderwerp te maken had?

Een reële vraag voor de VPRO die erg gesteld is op zijn thema-avonden. De kijkcijfers zijn, voor VPRO-begrippen, niet slecht, maar geven nog geen antwoord op die vraag. Ik heb altijd mijn twijfels gehad over deze vorm van informatie-overdracht, ook na een op zichzelf zeer geslaagde thema-avond als die van gisteren over Duitsland: Duitse zorgen.

De avond bevatte prachtig materiaal. Wat researchers en redacteuren aan zegslieden en levensverhalen hadden opgedolven, was zonder meer indrukwekkend. Maar het was zó veel dat de avond onder zijn eigen vracht aan informatie dreigde te bezwijken. Wéér een ander leven en wéér een nieuw betoog - je werd bekropen door het gevoel dat je een emmer champagne móest leegdrinken.

Er is natuurlijk nog altijd de video. Je kunt tegenwoordig je eigen editor zijn en het programma in stukken hakken, maar ik kan me niet voorstellen dat dát de bedoeling is van de programmamakers. Bovendien weet bijna elke videogebruiker dat van uitstel afstel komt. (Ik herinner me opeens dat ik nog ergens twee onbekeken uren op de plank heb liggen van Frederick Wisemans vier uur durende film over het onderwijs, ook onlangs door de VPRO uitgezonden.)

Uitgangspunt van de samenstellers John Albert Jansen en Wim Schepens was de behoefte om verder te kijken dan de klassieke vraag: wat hebben de Duitsers ons in de oorlog aangedaan? Hoe gaat het met het huidige Duitsland? Heeft men zijn nationale identiteit na de hereniging gevonden? Is het verleden verwerkt? Dat waren op deze avond de kardinale vragen.

De meeste zegslieden waren het erover eens dat Duitsland een moeilijk overgangsproces doormaakt. ,,We willen geen leiderschap in Europa, we willen ingebed worden'', zei Kurt Biedenkopf, minister-president van de Duitse deelstaat Saksen. ,,Maar ik betwijfel of dat goed is, of wij zonder nationale identiteit kunnen.''

Uit de mond van de Duits-joodse schrijver Henryk Broder vielen de meeste sweeping statements op te tekenen. ,,De goede Duitser is een onzeker mens'', zei hij. ,,Het zijn mensen die permanent denken dat ze hun schulden moeten afbetalen. Daaruit onstaan steeds pijnlijke situaties (...) De goede Duitsers zijn het onverdraaglijkst. Ze schrijven nu al de joden voor hoe ze de Holocaust moeten herdenken (...), maar het Duitse en joodse denken over de Holocaust is niet verenigbaar.''

Naarmate de avond vorderde, kregen twee conclusies steeds duidelijker contouren: 1. Duitsland weet zich nog steeds geen raad met de erfenis van de tweede wereldoorlog. 2. Het einde van de DDR heeft een nieuw trauma veroorzaakt. Vooral die tweede conclusie werd door tal van zegslieden zeer overtuigend verwoord. ,,Het is een onoplosbaar conflict tussen daders (vervolgers) en slachtoffers (vervolgden)'', zei Broder. De slachtoffers voelen zich achter hun rug uitgelachen door de daders, meende hij. ,,De daders zijn geen daders meer, maar de slachtoffers zijn slachtoffers gebleven.'' Dit 'DDR-trauma' bleek óók veroorzaakt door een externe factor: de lankmoedige houding van de intellectuele Westduitse elite ten opzichte van de DDR. Ullricht Schacht, een ex-dissident, zei: ,,Dat een Duitse elite na 1945 de Tweede Dictatuur heeft geaccepteerd, is iets dat ik zal blijven aanklagen.'' Toen hij na zijn vrijlating in West-Duitsland kwam, zeiden jonge socialisten tegen hem: ,,Daar zaten toch alleen fascisten in de gevangenis?'' En Broder: ,,De intellectuele elite plengde krokodillentranen over het einde van de DDR.''

Zo kan ik blijven citeren, maar ik zal het niet doen, want ook tv-recensies kunnen te lang zijn.

T V   V O O R A F :

KASPER JANSEN
Buitengewoon passend repertoire op deze Bevrijdingsdag is Mozarts opera Il re Pastore (De herder als koning), die de NPS vanavond uitzendt in de produktie van Pierre Audi bij de Nederlandse Opera. Het werk, geschreven door de 19-jarige Mozart, gaat over de gevolgen van oorlog, over de zin van bevrijding van onderdrukking en over de realiteit van de machtsuitoefening.

Wat aartshertog Maximiliaan Frans, de zoon van de Oostenrijkse keizerin Maria Theresia, op 23 april 1775 te zien kreeg bij zijn bezoek aan Salzburg, lijkt treffend op wat er na de Tweede Wereldoorlog gebeurde met ons bevrijde land, dat bijvoorbeeld zelf met oorlog een eind wilde maken aan de Indonesische bevrijding van het Nederlandse gezag. Hooggestemde idealen over een nieuwe, fundamenteel andere en voor eeuwig vreedzame samenleving, worden in Il re pastore uiteindelijk toch weer verkwanseld voor compromissen en een goeddeels gelukte restauratie van de vroegere verhoudingen.

Het verhaal van Il re pastore, een ook door andere componisten vaker gebruikt libretto van de 18de eeuwse schrijver Metastasio, speelt ten tijde van de Macedonische koning Alexander de Grote (356-323 v C.).

Op zijn veldtochten, die hem tot in India brachten, bevrijdde Alexander de Phoenicische stad Sidon van de heerschappij van dictator Strato. De opera begint op het moment dat het weer vrede is, al zien we in Audi's versie tijdens de ouverture nog de laatste nachtelijke vijandelijkheden. Dan gaat de zon op en zien we de herder Aminta, die zich afvraagt hoe het verder moet. Zijn geliefde Elisa zegt hem dat Alexander op zoek is naar de rechtmatige erfgenaam op de troon. Later zal blijken dat de onwetende Aminta dat zelf is: de zoon van de door Strato verdreven koning is opgevoed door een herder. Maar voorlopig is Aminta nog heel eenvoudig en alleen maar verliefd. Op de nog rokende puinhopen van het verleden, in de verwoeste troonzaal van Strato, stelt Alexander de Grote snel orde op zaken. Het gezagsvacuüm moet snel en goed worden opgevuld, want hij wil verder. Aminta wordt tot koning aangesteld. En al is het met tegenzin, hij beseft zijn verantwoordelijkheid. Later lijkt hij zelfs akkoord te gaan met een volgend plan van Alexander: hij moet trouwen met Tamiri, de dochter van de verdreven Strato, die de geliefde is van Agenore. In dat compromis worden verleden en heden met elkaar verzoend en functioneert het nieuwe koningspaar als verzinnebeelding van de continuïteit van de machtsuitoefening.

Uiteindelijk mislukt dat plan van de regelzieke Alexander omdat hij iedereen aan de verkeerde partner heeft gekoppeld. Alexander draait zijn beslissingen terug, waarmee hij tegelijk een beeld schept van zichzelf als de edelmoedige, wijze vorst. Aminta en Elisa zullen over Sidon gaan regeren, voor Agenore en Tamiri zal Alexander een nieuw koninkrijk veroveren. De opera eindigt met een lofzang op de liefde èn de macht: 'Nee, aan de liefde kan een hart geen weerstand bieden. Leve de onverslagen veldheer, leve het geschenk des Hemels, dat ons het dierbaarst is.'

De tv-versie van Il re pastore verlegt op fundamentele manier het perspectief dat de voorstelling in de afgelopen maand in het Amsterdamse Muziektheater had. Wat in het theater groot en overheersend is - het prachtige decor van Chloë Obolensky, waarin de ruïne van het verleden al weer in de restauratiesteigers staat, oogt op tv heel klein, áls we het al in zijn geheel te zien krijgen. En wat in het theater klein is, het menselijk gewriemel aan de machtsbasis, wordt sterk uitvergroot. Zó is deze tv-registratie weer een revolutie in de voorstelling van Pierre Audi.

Il re pastore: (inleiding met interviews), Ned.3, NPS, 19.30-19.48 uur en 19.48-22.00u.

F I L M   V O O R A F :

DANA LINSSEN
Dichtslaande gevangenisdeuren, een onverwachte klop op de deur, je geliefde weggevoerd zien worden door gevangenenbewaarders: het zijn even effectieve als versleten filmbeelden. In Fires Within (1991), de tweede film die de Australische regisseuse Gillian Armstrong in Amerika maakte, zetten ze de toon voor een politiek liefdesdrama. Doordat ze worden gepresenteerd als abrupt opduikende, overbelichte en vertraagde flashbacks, brengen ze een aangename filmische vervreemding teweeg.

Fires Within werd destijds zowel in de Verenigde Staten als in Nederland direct op video uitgebracht. Dat zal veel te maken hebben met het feit dat de bioscooprelease van Havana van Sydney Pollack kort daarvoor geflopt was. In beide films wordt de Cubaanse revolutie gebruikt als decor voor een liefdesgeschiedenis. Waar Pollack zich concentreerde op de aanloop tot de revolutie van 1958, richtte Armstrong zich op het moment waarop 'de revolutie van gezicht veranderde', zoals haar mannelijke hoofdpersoon, de schrijver Nestor Varona het uitdrukt.

Na acht jaar als politiek gevangene in een Cubaanse cel te hebben doorgebracht wordt hij herenigd met zijn vrouw Isabel en hun dochtertje Maribi, die in de Cubaanse wijk Little Havana in Miami in ballingschap leven. De sentimenten van de Batista-aanhangers, de politiek bewuste Nestor en zijn inmiddels geassimileerde echtgenote werden door de zelf in Little Havana opgegroeide Cynthia Cidre tot scenario verwerkt. Politiek gezien werd haar geschakeerde beeld van de gevolgen van de Cubaanse revolutie in het Amerika van begin jaren negentig niet helemaal als 'correct' ervaren.

Jammer dat acteurs Greta Scacchi en Jimmy Smits zó uitdrukkingsloos voor zich uit staren dat het zelfs moeilijk valt sympathie op te brengen voor het happy end. De prachtige acteursregie die Armstrong in haar debuut My Brilliant Career (1979) had laten zien, lijkt haar hier volkomen vreemd. In de laatste seconden van de film weet ze echter cinematografisch te verrassen. De verzoenende kus van Nestor en Isabel is op dezelfde onwerkelijke manier gefilmd als de flashbacks die het eerste deel van de film domineerden. Het verder nogal drakerige Fires Within krijgt daardoor een van verstilde pijn doortrokken einde.

Fires within (Gillian Armstrong, VS 1991), BBC1, 0.00-1.20u.