NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

SJOERD DE JONG
Een van de merkwaardigste ervaringen voor wie de Tweede Wereldoorlog niet zelf heeft meegemaakt, is het bekijken van kleurenfoto's of -films uit die tijd. Zonovergoten kiekjes van Duitse bezetters op een terrasje, of voorthobbelend op vakantie-ezeltjes aan de Cote d'Azur. Beelden van agenten die het verkeer regelen, kruideniers die hun winkel opendoen. Ook boven oorlogsgebied kan de hemel stralend blauw zijn.

Met die ongerijmdheid in het reine komen, lijkt bij uitstek een opgave voor de literatuur, voor boeken waarin de verbeelding oproept wat je niet uit je herinnering kunt putten of met je verstand kunt verzoenen. Een 'geslaagde' oorlogsroman - als er zoiets is - moet dan ook beschrijven, alvorens aan te klagen. Als we aan de hand van literatuur immers iets willen begrijpen, is het ook wt we nu precies aanklagen. Het als een mantra herhalen van het bijvoeglijk naamwoord 'gruwelijk', is niet genoeg.

Dat speelde de luisteraar een beetje parten bij de eerste aflevering (1 mei) van de Vpro-radioserie Shakespeare is dood', gewijd aan oorlogsromans die zich alle afspelen ná de Tweede Wereldoorlog. Aan de hand van Verdriet van Vietnam van Baoninh ontspon zich tussen Anil Ramdas, Maria Vlaar en René de Rooij een gesprek dat interessante momenten had, maar zich toch iets te weinig wist los te maken van de doodskreet 'the horror, the horror' waarmee Joseph Conrads demonische Mister Kurtz, herhaald in Francis Coppola's Vietnam-film Apocalypse Now, het laatste woord over oorlog gezegd lijkt te hebben. Tanks die over lijken rijden, kreupele vrouwen, verkrachtingen, een gewonde die verdrinkt in een bomkrater - en een hoofdpersoon die 'door alle gruwelijkheden juist zijn menselijkheid hervindt', aldus René de Rooij, 'en gaat denken: waar ben ik mee bezig?'

Misschien is het, na Erich Maria Remarque's oorlogsroman Van het westelijk front geen nieuws, onmogelijk over oorlogen nog iets anders te zeggen dan dat het zinloze slachtingen zijn. Maar waarom er dan over praten? Anil Ramdas lijkt zich daar, terecht, niet bij te willen neerleggen. 'Ik word er ook wel een beetje murwgeslagen van', zei hij na alle gruwelen. Op een ander moment signaleerde hij een interessant verschil tussen deze Vietnamese oorlogsroman en de onafzienbare reeks Amerikaanse films en boeken over de Vietnam-ervaring. Verdriet van Vietnam is geen klassieke oorlogsroman, was hem opgevallen, in die zin dat de mannenvriendschappen, de 'buddy'- kamaraderie die in dat soort boeken vaak voorkomen, hier ontbreken. Terwijl in Amerikaanse films als Platoon en The Deer Hunter onschuldige jongens worstelen om hun menselijkheid te bewaren, beschrijft Baoninh zijn mede-soldaten in de bevrijdingsoorlog met dezelde emotieloze afstandelijkheid als die van de tegenpartij. Heeft het te maken met de andere inzet waarmee de Vietnamezen de oorlog ingingen, vroeg Ramdas zich af.

Ook de 'ontmenselijking' die in de uitzending vaak werd genoemd als essentie van het oorlogsbedrijf, vraagt om meer discussie. Oorlogen zijn wie weet de beste weerlegging van het aloude Platoonse idee dat kennis en deugd hand in hand gaan. Want waarom voeren mensen nog steeds zo graag oorlog? Waarom werd een moordenaar als William Calley - die gevraagd door het militair tribunaal of zijn manschappen in My Lai 'ook babies' hadden gedood, stipt en kortaf antwoordde: 'ja meneer, ook babies' - in eigen land gevierd als een nationale held, die deed wat hij 'moest doen'? Deze eerste, beklemmende maar ook verwarrende, uitzending prikkelde de wens naar meer. De komende weken behandelen Ramdas, Maria Vlaar en Xandra Schutte De poorten van de Levant van Amin Maalouf (8 mei), Een korte wandeling in de heuvels en Van de zomer naar de werkelijkheid van Chris Keulemans (15 mei), De geur van stof van Oleg Jermakov (22 mei) en Ontvoeringsbericht van Gabriel Garcia Márquez (29 mei).