Dossier Spoorwegen

Nieuws

Nederlandse Spoorwegen

Overheid

Overige partijen

Knelpunten

Discussie

Documenten

Links

Door onze redacteur MARCELLA BREEDEVELD
ROTTERDAM, 1 MAART. Scheidend bestuursvoorzitter Den Besten zette de ramen open bij de NS, maar werd door Den Haag gedwarsboomd. Zijn botsing met minister Netelenbos was misschien net één vernedering te veel.

Eén ding is zeker: bij de Nederlandse Spoorwegen zullen ze bestuursvoorzitter Rob den Besten niet snel vergeten. Charmant, alert en voorkomend, maar ook ongeduldig en venijnig, heeft Den Besten in de acht jaar dat hij de NS heeft geleid vrienden èn vijanden gemaakt. De NS-topman houdt niet van ja-knikkers, maar wie zijn voorstellen of bezwaren niet goed onder woorden kan brengen, kan rekenen op een flinke verbale afstraffing. Zijn de verhoudingen echt verstoord, dan heeft Den Besten er geen probleem mee om de relatie te bevriezen: met Gerben Hardeveld, voorzitter van de machtige spoorwegvakbond FSV en een belangrijke gesprekspartner voor de NS, heeft Den Besten jarenlang geweigerd nog een woord te wisselen.

Voor de NS kwam hij begin jaren negentig als geroepen. Dat het spoorbedrijf moest veranderen, stond als een paal boven water; hoe dat moest gebeuren, kon niemand binnen de onderneming vertellen. Zowel bij de politiek als bij het grote publiek was de NS steeds meer in een kwade reuk komen te staan: het reizen per trein werd alleen maar duurder terwijl de kwaliteit zienderogen achteruit ging. Het megacontract dat de NS eind jaren tachtig had afgesloten met het ministerie van onderwijs over een openbaar-vervoerkaart voor alle studenten bleek voor het spoorbedrijf veel te hoog gegrepen. De NS paste de capaciteit van de treinen niet aan. In plaats van een promotie van het vervoer per trein joegen de vele studenten de vaste treinreizigers de auto in.

Het debacle met de studentenkaart was exemplarisch voor het spoorbedrijf dat Den Besten acht jaar geleden aantrof. Niet de klant, de (potentiële) reiziger, maar de politiek stond centraal in het beleid van de NS-top. Alles was gericht op de lobby in Den Haag, bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat en bij Kamerleden.

Werknemers keken niet naar buiten maar naar binnen. In plaats van hun energie te steken in dienstverlening waren de machinisten en conducteurs vooral in gevecht met de leiding èn met elkaar. Tussen de spoorwegvakbond FSV en de Vervoersbond FNV had zich een fikse concurrentiestrijd ontwikkeld, die er toe leidde dat beide bonden met steeds krachtdadiger uitingen leden aan zich probeerden te binden.

De grote verdienste van Den Besten is dat hij die verstarring van de verhoudingen in de afgelopen jaren heeft doorbroken. Hoewel de Haagse politiek voor de NS nog steeds zeer belangrijk is (en Den Besten als oud-topambtenaar en voormalig directeur van Schiphol alle weggetjes daar kent) heeft hij ervoor gezorgd dat het bedrijf de blik meer naar buiten heeft gericht.

Den Besten stelde in de top mensen aan van buiten de NS: zo is zijn financiële man, Leen Schouten, afkomstig van Heineken en werkte zijn opvolger Hans Huisinga, bij de Bloemenveiling Aalsmeer en de Navobi-Ekro Groep voordat hij in 1995 aantrad als hoogste man bij de divisie NS Reizigers. Een andere belangrijke stap was het aantrekken van Roy Lantain, als hoogstverantwoordelijke voor personeel en organisatie. Lantain, afkomstig van de Hema, speelt een grote rol in de cultuurverandering die nu gaande is bij de NS. Door in de raad van commissarissen oud-Philipstopman Jan Timmer als president te vragen, hoopte Den Besten de NS een meer bedrijfsmatige instelling mee te geven.

Met Huisinga aan de leiding krijgt de NS, dat nog volledig eigendom is van de Nederlandse staat, voor het eerst een topman zonder ambtelijk verleden. Dat kan een voordeel zijn omdat de spooronderneming moet leren niet steeds terug te vallen op de overheid. Ook Huisinga, die evenals Den Besten de naam heeft geen allemansvriend te zijn, zal echter moeten leren politiek te manoevreren. In Den Haag immers worden de randvoorwaarden vastgesteld waarbinnen de NS moet opereren.

Den Besten stond een normaal bedrijf voor ogen, dat rekening zou houden met klanten, werknemers en aandeelhouders en geen speelbal meer zou zijn van de politiek. Zo ver is het niet gekomen.

Belangrijk struikelblok was de huidige minister van Verkeer en Waterstaat Netelenbos. Zij heeft Den Besten vorig jaar twee maal op belangrijke onderwerpen in de wielen gereden: de beursgang, die volgens haar eerst al binnen deze kabinetsperiode moest plaatsvinden, maar vervolgens toch niet èn de concessie om te mogen rijden op het Hoge Snelheidstraject tussen Amsterdam en Parijs. Hoewel de minister eerst uiterst bereidwillig leek om de NS het vervoersrecht te geven op dit lucratieve traject, stuurde ze Den Besten later als een kleine jongen terug naar huis om zijn huiswerk over te maken. Voor iemand die rancune kan koesteren, was dat misschien net één vernedering te veel.