Algehele malaise na de feestdagen

Griep en verkoudheid leveren een forse bijdrage aan het ziekteverzuim. Niet dat dit empirisch bewezen is, want van een behoorlijke registratie van het ziekteverzuim is in Nederland al enkele jaren geen sprake meer. Dit heeft te maken met de drastische ingrepen in de Ziektewet van de laatste jaren. Sinds werkgevers in feite een eigen risico van een jaar voor het ziekteverzuim hebben, melden zij absentie niet meer bij de bedrijfsvereniging of andere registrerende instanties. Werkgevers houden niet van administratieve rompslomp; en dus laat menigeen het doorgeven van de ziekmelding achterwege. Zeker bij een kortdurende ziekte als grieperigheid. Nochtans bestaat de indruk dat griep en verkoudheid een fors aandeel in de ziekmeldingen hebben. Arbodiensten, die tegenwoordig ten behoeve van een groot deel van het bedrijfsleven het ziekteverzuim trachten te bestrijden, delen dit vermoeden. Zonder exacte cijfers te kunnen overleggen, zegt Steens van De Twaalf Provinciën dat van de zes hoofdgroepen waarin zijn arbodienst ziekmeldingen indeelt, "griep en verkoudheid' de hoogste noteringen behaalt.

Zeker deze maand meldt menige werknemer zich kortstondig af wegens een griepje. Waar de controleurs van de regio Amsterdam van De Twaalf Provinciën gewoonlijk tien tot vijftien werkbezoeken per dag afleggen, zijn er nu dagen bij waarop per controleur twintig of meer zieke werknemers thuis worden bezocht. Regiodirecteur Steens: ,,Je komt dat vaker tegen in januari. Er is verslapping na de feestdagen, een algehele malaise, misschien wel door gebrek aan zon.'' Steekproeven die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onder bedrijven houdt, bevestigen deze trend. Het geregistreerde ziekteverzuim onder werknemers (exclusief zwangerschap en bevallingsverlof) bedroeg volgens het CBS zowel in 1994 als in 1995 gemiddeld 4,9 procent, maar in het eerste kwartaal van 1996 lag het verzuim op 5,3 procent. Ook andere jaren geven een beeld van een hoger aantal ziekmeldingen in de eerste periode van het jaar.

De cijfers laten ook zien dat het ziekteverzuim bij grote bedrijven nog altijd hoger is dan bij kleine. Bij ondernemingen met honderd of meer werknemers bedroeg in 1995 het ziekteverzuim 5,8 procent; bij bedrijven met minder dan tien werknemers 3,3 procent. De band tussen werkgever en werknemer is bij een klein bedrijf nu eenmaal hechter en het gevoel van (mede)verantwoordelijkheid voor de bedrijfsvoering groter.

De conclusie is dat werknemers van grote bedrijven vaker griep hebben dan van kleine; althans dat zij er vaker een reden in zien thuis te blijven. Temeer daar griep, die meestal tot een absentie van slechts enkele dagen leidt, behoort tot het kortdurende verzuim, waarvan de controle dikwijls op een laag pitje staat. De werknemer die een paar dagen wegens griep op het werk ontbreekt, daar kraait dikwijls geen haan naar.

J. Schreurs, bedrijfsarts in de regio Zuid-Gelderland en woordvoerder van Arbo Unie (een overkoepelende organisatie van zo'n honderd arbodiensten die samen 2,2 miljoen werknemers controleren) bevestigt dat. ,,Arbodiensten worden amper bij het kortdurende verzuim ingeschakeld. Driekwart van het verzuim bestaat uit het middellange verzuim (twee tot zes weken) of nog langer. Daar is de winst te behalen en is controle zinvol.'' M. Mouton, bedrijfsarts bij de Arbo Groep (onderdeel van de GAK Groep) in de regio Rijnmond, zegt hooguit een of twee keer per jaar op huisbezoek te gaan bij een werknemer die wegens griep verzuimt. Dan gaat het gewoonlijk om iemand die zich al enkele malen eerder dat jaar met griep heeft afgemeld.

Werkgevers die per se willen dat hun zieke personeelsleden al op de eerste dag thuis worden gecontroleerd, kunnen dat van een arbodienst gedaan krijgen. De Twaalf Provinciën heeft zich geafficheerd als een arbodienst die voor zo'n eerstedagscontrole garant kan staan. ,,Een aantal werkgevers'', zegt Steens, ,,gelooft heilig in de snelle interventie.'' Maar dat aantal is de laatste tijd teruggelopen. Mouton (Arbo Groep) zegt controle aan huis op de eerste dag ,,een dure, zinloze methode'' te vinden. ,,De meeste mensen zijn reëel ziek'', meent zij. ,,Waarom zou het ziekteverzuim door zo'n eerstedagscontrole dan teruglopen?''

Maar zou zo'n snelle controle niet kunnen verhinderen dat werknemers zich met griep afmelden om vervolgens de schaatsen onder te binden? Afgezien van het feit dat Mouton niet gelooft dat veel werknemers hun baas bedotten, zegt ze dat een eerstedagscontrole toch niet zou helpen. ,,Als de controleur dan eenmaal geweest is, denkt de werknemer dat hij zijn gang kan gaan. Dus dan werkt snelle controle averechts.'' Wel heeft ze gemerkt dat veel zieke werknemers snel, telefonisch contact wel waarderen. Ze doet dergelijke controle als werkgevers erom vragen. ,,Ik dacht aanvankelijk: de werknemers zullen me wel uitkotsen. Maar nee, ze stellen die snelle belangstelling op prijs. Heb ik 's ochtends nog geen contact opgenomen, dan bellen zieke werknemers mij vaak 's middags zelf op met de vraag waarom ik nog niet had gebeld.'' Steens: ,,Aandacht is belangrijk. Je moet werknemers het gevoel geven dat ze belangrijk zijn.''

De ziektecontroleurs opereren goeddeels zonder standaard. Nergens staat geschreven dat de werknemer met 39 graden koorts terecht thuisblijft en dat zijn collega die alleen maar hoest en een beetje keelpijn heeft, op het werk dient te verschijnen. Mouton: ,,Mezelf sta ik niet toe wegens verkoudheid thuis te blijven. Ik heb er ook wel moeite mee als iemand griep als excuus aanvoert, terwijl er eigenlijk niet veel aan de hand is. Maar als mensen langdurig verzuimen wegens verkoudheid of griep, is er meestal iets anders mis.''

Dat kan variëren van allergie voor het vloerkleed dat in het kantoor ligt tot onvrede over het werk of ruzie met collega's. Griep is lang niet altijd griep, maar het aangevoerde excuus waarachter onvrede over de situatie op het werk schuilgaat. Steens herkent dat gedrag. ,,Als ikzelf overspannen zou zijn van mijn werk en thuis wil blijven, zou ik ook zeggen: ik voel me niet lekker, ik heb griep.''

Maar dat griep de ongecontroleerde nationale smoes is voor ziekteverzuim, gaat de controleurs te ver. Het vertrouwelijke signaal dat werknemers aan de controlerende bedrijfsarts geven, kan het begin zijn van betere werkverhoudingen. Mouton: ,,Ik zeg dan tegen een werknemer: in mijn spreekkamer lossen we jouw probleem niet op, je moet het ook op je werk bespreken.'' Een arbodienst kan een bedrijf wijzen op de noodzaak van betere werkomstandigheden.

Zo goed als deze instellingen _ waarvan de inschakeling volgend jaar verplicht wordt voor álle bedrijven _ een rol kunnen spelen bij preventieve maatregelen tegen het ziekteverzuim. Zoals de griepprik. Maar het vertrouwen daarin is betrekkelijk. Steens: ,,Wij bieden die faciliteit aan en er wordt flink gebruik van gemaakt. Maar honderd procent garantie tegen griep geeft de prik niet.'' Mouton: ,,Op basis van vrijwilligheid voor de werknemers mag een bedrijf het van mij vragen. Maar mijn ervaring is dat het verzuim niet wezenlijk terugloopt door een griepprik.''