De paars-groene regering heeft afstand genomen van spanningen tussen de Vlamingen en de Walen. Maar het Vlaams Blok kan de stemming bederven.

Ben van der Velden

TWISTEN TUSSEN Vlamingen en Walen, dat was tot voor kort de topsport van Belgische politici. Sinds vorige zomer lijkt daaraan van de ene op de andere dag een einde te zijn gekomen. De paars-groene regeringscoalitie onder leiding van de Vlaamse liberaal Guy Verhofstadt praat over zaken als euthanasie, geluidshinder bij het Brusselse vliegveld Zaventem en hervorming van de politie zonder dat dit tot het aloude gebekvecht tussen Frans- en Nederlandstaligen leidt. Is België plotseling veranderd?

Opiniepeilingen laten al jaren zien dat de communautaire twisten tussen Vlamingen en Walen de meeste Belgen niet interesseren. De Vlaamse kust is zo geliefd bij Waalse vakantiegangers dat het op mooie weekeinden lijkt of Knokke Franstalig is. En de Ardennen trekken zoveel Vlamingen dat veel hotel- en campinghouders hun gasten daar in het Nederlands te woord kunnen staan. Een splitsing van België - waarvan in Vlaanderen het extreem-rechtse Vlaams Blok droomt, zoals in Wallonië sommige rattachistes praten over aansluiting van hun regio bij Frankrijk - zou de eigenaars van Belgische weekendhuisjes diep in hun ziel treffen.

Het waren vooral politici die onverstoorbaar verder spraken over onoverbrugbare verschillen tussen Franstaligen en Vlamingen en over de superioriteit van volkskarakters. Ze hielden zich ernstig bezig met problemen als het gebrek aan Vlamingen dat voor een militaire carrière voelt, waardoor het taalevenwicht in het Belgische leger met enkele procenten werd verstoord.

Daarin is verandering gekomen. De vorig jaar zomer aangetreden paars-groene regeringscoalitie maakt geen Vlaams-Waalse ruzies. Maar hebben de politici daarmee hun eeuwig lijkende communautaire strijd langs de taalgrens definitief gestaakt? Dat geloven de meeste Belgen niet. De kwestie is in de ijskast gestopt en de vraag is alleen hoe lang de deur daarvan gesloten blijft.

Dankzij een aantal factoren kon de regering-Verhofstadt twisten tussen Vlamingen en Walen naar de achtergrond duwen. Dat de christen-democraten oppositiepartij zijn geworden, speelt daarbij een rol. De Belgische federale regering wordt niet meer opgejut door de christen-democratische minister-president van de Vlaamse gewestregering, Luc van den Brande. Vlaamse beschuldigingen dat de regering wordt gedomineerd door Franstaligen, leidden tot voor kort tot felle debatten; nu worden ze genegeerd.

Een andere factor: de groenen binnen de regering-Verhofstadt (het Vlaamse Agalev en het Franstalige Ecolo) zijn nooit erg in discussies tussen de taalgemeenschappen geïnteresseerd geweest. Ze vormen zelfs als enigen samen in het federale parlement een tweetalige fractie. Sinds de regeringsdeelname van de Franstalige liberalen van vice-premier en minister van Buitenlandse Zaken Louis Michel houdt zelfs diens Brusselse bondgenoot, de rabiaat anti-Vlaamse Olivier Mangain van het Front Démocratique des Bruxellois Francophones, zich aardig koest. De discussie over een mogelijke nieuwe Belgische staatshervorming, waarbij de federale regering opnieuw bevoegdheden aan Vlaanderen en Wallonië zou moeten afstaan, is door Verhofstadt van de politieke agenda naar een conferentie verwezen.

Ook is van betekenis dat vorig jaar een einde is gekomen aan het beleid van Jean-Luc Dehaene, de Vlaamse christen-democraat met de bijnaam 'de loodgieter'. Behendig lekken dichtend en jonglerend met de communautaire gevoeligheden was het Dehaene gelukt om, zonder dat dit tot sociale spanningen leidde, de Belgische overheidsfinanciën zover op orde te brengen dat het land vanaf de start vorig jaar kon meedoen aan de euro. Maar hij had te laat door dat de Belgen meer wilden dan een sociaal-economisch beleid. Hij was in 1997 onbeholpen bij de ontvangst van ouders van ontvoerde en vermoorde kinderen, die samen met zo'n 300.000 Belgen in Brussel hadden geprotesteerd tegen het gebrekkige apparaat van justitie en politie. Dat was niet in staat gebleken de burgers van het land te beschermen. Vorig jaar werkte zijn regering zich vlak voor de verkiezingen in de nesten met de crisis over kankerverwekkende dioxinen in kippenvlees. Ditmaal kregen de Belgen de indruk dat de regering niet in staat was de kwaliteit van voedsel te garanderen. Het leidde tot een zware verkiezingsnederlaag van Dehaene en het einde van zijn rooms-rode coalitie.

De paars-groene regering van premier Verhofstadt probeert het vertrouwen van de Belgische burgers te winnen en het extreem-rechtse Vlaams Blok wind uit de zeilen te nemen door kwesties aan te pakken die tot nu toe voortsleepten of in laden waren geborgen omdat ze te gevoelig waren. Het terugsturen van grote aantallen illegale buitenlanders naar hun land van herkomst is geen taboe meer. De liberalen in de regering hebben in ruil daarvoor hun coalitiegenoten wel een eenmalige regularisatie van buitenlanders moeten gunnen. Minister van Justitie Marc Verwilghen werkt aan een hardere bestrijding van criminaliteit. Maar hij moet wel rekening houden met de Franstalige socialisten en groenen die nauwlettend de belangen van verdachten in de gaten houden.

Premier Verhofstadt is persoonlijk naar Schiphol gereisd om ideeën op te doen voor de aanpak van de geluidshinder bij de Brusselse luchthaven Zaventem. Daardoor kon hij een compromis bereiken met de groenen, die aanvankelijk zulke strenge eisen aan het vliegverkeer wilden stellen dat bedrijven dreigden Brussel te verlaten. Zijn regering probeert het getraineer bij de hervorming van de politie van politievakbonden te doorbreken, door van de zaak door middel van proefprojecten een fait accompli te maken.

Het is een bont gezelschap, Frans- en Nederlandstalige liberalen, socialisten en groenen in een regering. Omdat iedereen probeert te scoren, is er nogal eens opschudding. Over een Vlaamse liberaal bijvoorbeeld, die zich met een slogan over 10 procent belastingverlaging als een olifant in de porseleinkast gedraagt. Verhofstadt zelf is voorzichtig met zijn gedachten over de ,,actieve welvaartsstaat'' waarin mensen met een uitkering tot werken worden gestimuleerd. De vakbonden die in de jaren tachtig alarm sloegen bij zijn plannen voor herziening van het stelsel van sociale zekerheid, zijn tot nu toe in ieder geval rustig.

De grote vraag is hoe lang de Vlaams-Waalse twisten buiten de deur kunnen worden gehouden. De gemeenteraadsverkiezingen in oktober kunnen aan de communautaire wapenstilstand een einde maken; ze gaan vooral om het resultaat van het extreem-rechtse en racistische Vlaams Blok, dat de Belgische staat wil opheffen. De politiek richt zich nu al met spanning op die verkiezingen. Een mogelijke overwinning van het Vlaams Blok wordt beschouwd als een nederlaag voor de regeringscoalitie. In Wallonië, waar extreem-rechts niets voorstelt, wordt het Vlaams Blok als een typisch Vlaams probleem gezien. In Vlaanderen probeert het Vlaams Blok stemmen te winnen door de Walen als steuntrekkers voor te stellen die van Vlaams geld leven.

In Antwerpen kreeg het Vlaams Blok in 1995 27 procent van de stemmen. De extreem-rechtse partij is tot nu toe buiten gemeentebesturen gebleven. Maar de vraag is of na de komende verkiezingen in alle kleinere Vlaamse gemeenten liberalen en christen-democraten de strategie van het cordon sanitaire zullen handhaven. Door optreden in het parlement en in de pers is het Vlaams Blok de afgelopen jaren in ieder geval salonfähiger geworden.

Die interne Belgische dreiging van het Vlaams Blok vormt een belangrijke achtergrond voor de emotionele manier waarop twee Waalse vice-premiers, de liberaal Louis Michel en de socialistische minister van Sociale Zaken Laurette Onkelinx, tekeergaan tegen de regeringsdeelname van de extreem-rechtse Freiheitliche Partei van Jörg Haider in Oostenrijk. Het Vlaams Blok moet in de isoleercel blijven. Lukt dat niet, dan zal België opnieuw in last zijn.

NRC Webpagina's
6 APRIL 2000

Staatsstructuur