Dossier Oostenrijk

Nieuws

Regeringsformatie

Buitenlandse reacties

Documenten

Links

De Oostenrijkse liberaal Heide Schmidt heeft begrip voor de bezwaren tegen een regering met Haiders partij. Maar de ware schuld van de crisis ligt bij de socialisten en de conservatieven

Door onze redacteuren KARIN JUSEK
en PAUL LUTTIKHUIS

DEN HAAG, 24 FEBR. "We hebben misschien niet goed oppositie gevoerd." Heide Schmidt, partijleider van het Liberale Forum (LiF) in Oostenrijk, geeft toe dat ze fouten heeft gemaakt. "We hadden het over rechten voor homoseksuelen en over de scheiding van kerk en staat. In Oostenrijk praat je daar niet over. Achteraf moeten we zeggen dat we misschien te veel taboes tegelijk hebben willen doorbreken."

Haar partij is bij de verkiezingen in oktober dan ook uit het parlement verdwenen. Het LiF, dat met tien zetels vertegenwoordigd was, kwam zo'n 16.000 stemmen te kort voor de kiesdrempel van vier procent.

Maar Schmidt voegt er direct aan toe dat ze bij de afgelopen verkiezingen onmogelijk had kunnen opboksen tegen Jörg Haider, de leider van de extreem-rechtse FPÖ. "Haider was in de ogen van de kiezers het beste wapen tegen de Oostenrijkste regering. Hij formuleerde de antwoorden het simpelst, het scherpst en ook het luidruchtigst. Wij hebben geen simpele antwoorden, misschien waren we wel te genuanceerd. Dat is overigens niet alleen in Oostenrijk een probleem. In heel Europa zie je dat partijen met een eenvoudige boodschap het goed doen. Soms, als er aanleiding toe was, hebben we regeringsbesluiten ook wel gesteund. Voor veel Oostenrijkers waren we daarom niet altijd herkenbaar als oppositie."

Schmidt, die vanavond in Leiden in debat gaat met studenten, kan gezien worden als een Haider-deskundige. Tot 1994 was ze lid van de Freiheitlichen, ze was zelfs plaatsvervanger van Haider. Maar ze beschouwt zichzelf niet, zoals ze gisteravond door de Oostenrijkse ambassadeur in Nederland werd beschreven, als "zijn vertrouweling".

"Er is altijd een afstand tussen ons gebleven. Ik vertegenwoordigde de liberale opvattingen in de FPÖ, hij stond voor de nationale traditie. Toen Haider merkte dat liberale standpunten geen stemmen opleverden, nam hij daar afstand van. Dat was voor mij het moment om uit de partij te stappen en het Liberale Forum op te richten."

De echte schuld voor de crisis in Oostenrijk ligt volgens Schmidt bij de conservatieven en de sociaal-democraten, die geen van beide bereid waren tot vernieuwingen. "De SPÖ, dat zijn de arbeiders en de vakbonden. De ÖVP, dat zijn de ambtenaren. Beide partijen hebben zich altijd alleen ingezet voor hun eigen achterban en hun eigen machtsbasis. Als jij ons en de onzen met rust laat, dan laten wij jullie met rust." Zo hebben zij de status quo in stand gehouden.

De oude partijen hebben volgens Schmidt ook nauwelijks gereageerd op de angsten die Haider opriep, met name tegenover buitenlanders. "Oostenrijk is niet überfremdet. Asielmisbruik bestaat nauwelijks, daarvoor zijn onze wetten te streng. Maar de regering nam niet de moeite dat uit te leggen - dat gebeurt elders in Europa trouwens ook niet, Oostenrijk is wat dat betreft geen uitzondering. Het unieke van Oostenrijk is alleen dat een partij als FPÖ in de regering zit."

De Oostenrijkse maatschappij is de afgelopen decennia sterk veranderd, maar de grote partijen hebben de politieke spelregels niet aangepast, meent Schmidt. "Dat hadden ze gemakkelijk kunnen doen, want ze hadden een tweederde meerderheid om de grondwet te wijzigen. Schmidt verklaart het Oostenrijkse systeem uit het verleden. "In Oostenrijk is altijd alles van bovenaf geregeld. Oostenrijkers hebben nooit gevochten voor vernieuwingen, ze moesten er door de overheid voor worden gewonnen. Veranderingen zijn altijd keurig aan de overlegtafel uitgestippeld. Neem de oprichting van de republiek in 1918, dat was geen revolutie van onderaf. Nee, de republiek is keurig door Karl Renner, een ambtenaar, aan de schrijftafel uitgetekend. Dat heeft geleid tot een enorme bureaucratie, een overmaat aan regels en een onderwijssysteem dat niet opleidt tot kritisch denken."

Optimistisch is Schmidt niet. "Het grootste probleem is, dat er geen alternatief bestaat voor de oude regering. Sommigen menen dat de huidige situatie Oostenrijk een kans biedt voor veranderingen. Maar ik geloof dat niet. De regering is machteloos. Zowel in het binnenland als in het buitenland is haar speelruimte beperkt.

"De regering zegt dat ze op grond van haar daden beoordeeld wil worden. Maar de ÖVP heeft een taboe doorbroken door de FPÖ in de regering op te nemen. Ik heb daarom begrip voor de reactie van de Europese Unie. De FPÖ mist een democratisch fundament. Het is niet alleen de stijl van Haider of zijn partij. Nee, die stijl komt voort uit een politieke houding." Dat maakt de nieuwe ÖVP-kanselier Wolfgang Schüssel in haar ogen volstrekt ongeloofwaardig. "Schüssel ondertekent eerst op verzoek van president Klestil een verklaring waarin hij zegt respect te hebben voor mensenrechten, maar was wel bereid racisten als Thomas Prinzhorn en Hilmar Kabas in de regering op te nemen. De president heeft dat voorkomen."

"Oostenrijk zal eerlijk moeten zijn tegenover zichzelf én anderen", zegt ze. "De weigering om de realiteit onder ogen te zien, te vergoelijken en te bagatelliseren kan de schade alleen maar vergroten."

Schmidt, die dit weekeinde afscheid neemt als leider van de partij maar niet uitsluit in de toekomst nog eens terug te keren als parlementariër, heeft nog wel vertrouwen in het liberalisme in Oostenrijk. "Velen nemen het de conservatieven kwalijk dat ze in zee zijn gegaan met de FPÖ. Ook zijn velen teleurgesteld in de sociaal- democraten, die het zover hebben laten komen. Deze mensen zoeken een alternatief, dat schept ruimte voor ons. Het politieke midden is sinds oktober nogal leeg geworden."