Dossier Oostenrijk

Nieuws

Regeringsformatie

Buitenlandse reacties

Documenten

Links

'Op extreem-rechts is het moeilijk greep krijgen'

Op rechts-radicale partijen is moeilijk grip te krijgen. Isoleringsmaatregelen werken contraproductief, zegt de sociaal-psycholoog Chirumbolo, die in Europa onderzoek doet naar extreem-rechts.

Door onze redacteur ELLEN DE BRUIN

ROTTERDAM, 10 FEBR. Rechts-radicale partijen zoals de Oostenrijkse FPÖ hebben vaak standpunten die onderling tegenstrijdig zijn, maar lekker in het gehoor liggen. Bovendien veranderen ze hun standpunten gemakkelijk, als dat maar meer stemmen oplevert. Vooral als het slecht gaat met de economie, de immigratie toeneemt of de buitenwereld vijandig reageert, kan dat een succesvolle strategie zijn.

Dat zegt Antonello Chirumbolo, als sociaal-psycholoog verbonden aan de Universiteit van Rome. Hij neemt deel aan een onderzoek in zes Europese landen, naar redenen van mensen om actief te worden binnen rechts- extremistische partijen. Volgens Chirumbolo spelen de recente EU- maatregelen tegen Oostenrijk de extreem-rechtse leider Haider in de kaart.

Waarom denkt u dat extreem-rechts juist in Oostenrijk voet aan de grond heeft gekregen?

Ten eerste is de situatie in Oostenrijk de laatste vijf jaar sterk veranderd. Het was altijd een rijk, beschermd land, maar onder meer door de Balkan-oorlogen kampt het nu met een golf van immigranten en asielzoekers. Ik was met Kerstmis nog in Oostenrijk omdat mijn vriendin Oostenrijkse is, en mensen hebben het er de hele tijd over dat het vroeger zoveel veiliger was, dat er minder criminaliteit was. Ze maken ook veel grappen over Kroaten en Polen, in de zin van, laat geen spullen liggen want die stelen ze. Dat is een teken, het is verborgen racisme.

Daarnaast was er een goed georganiseerde politieke partij met een sterke leider die gebruik kon maken van die situatie - ook een voorwaarde. Haider is heel goed in zeggen wat de mensen willen horen. De problemen in de stad zijn bijvoorbeeld heel verschillend van die op het platteland, maar hij stelt rustig oplossingen voor die met elkaar in strijd zijn. Hij praat de mensen naar de mond. Dat is karakteristiek voor de hele extreem-rechtse beweging: de denkbeelden die die mensen aanhangen, zijn niet erg coherent en soms zelfs tegenstrijdig.

Kunt u daar voorbeelden van geven?

Ja, het 'futurisme', een culturele beweging tijdens het fascistische regime in Italië, legde heel erg de nadruk op moderne technologie - auto's, vliegtuigen - terwijl Mussolini tegelijkertijd de traditionele, landelijke waarden sterk benadrukte. In het hedendaagse Italië heeft Umberto Bossi (leider van Lega Nord) bijvoorbeeld afwisselend regeringscoalities gesloten met extreem-rechtse en sociaal- democratische partijen. Fascistische partijen veranderen ook vaak hun naam en zeggen vervolgens dat het fascisme verkeerd was, zodat ze weer meer stemmen winnen. Oppervlakkig beschouwd lijkt het er dan op alsof hun ideologie vrij gematigd is, maar ik heb meer dan veertig extreem- rechtse activisten in Rome en Zuid-Italië anoniem geïnterviewd en tegenover mij hebben die er geen enkele moeite mee om hardop te zeggen dat ze fascisten zijn.

Moeten we dan bang zijn voor wat er nu gebeurt in Oostenrijk?

We moeten natuurlijk wel opletten, maar ik denk niet dat het nazisme echt voet aan de grond krijgt. De situatie is nu heel anders dan tijdens de economische crisis na de Eerste Wereldoorlog, die ruimte gaf aan fascisme en dictatuur. Bovendien is Haiders partij altijd een protestpartij geweest, gericht tegen het politieke systeem. Dat kan natuurlijk niet meer nu hij in de regering zit. Misschien dat Haider draagvlak verliest als blijkt dat hij zich niet aan zijn tegenstrijdige beloften zal houden. Anderzijds speelt de EU Haider met haar overdreven reacties in de kaart.

Hoe kunnen de huidige EU-maatregelen dan gevaarlijk zijn?

Ik denk dat ze nationalistische gevoelens in Oostenrijk in de hand werken - ook bij mensen die niet op Haider gestemd hebben, die maar een beetje met hem sympathiseerden. De Oostenrijkers worden nu als groep van buitenaf bedreigd, en dat maakt dat ze zich een hechtere groep gaan voelen - meer nationalisme dus. Je zag ook dat, na de EU-dreigementen, de nieuwe regering binnen enkele dagen gevormd was. De EU-reacties versnellen dus het proces in plaats van het te stoppen.