Dossier Oostenrijk

Nieuws

Regeringsformatie

Buitenlandse reacties

Documenten

Links

Alleen degenen die strikt loyaal waren aan FPö-leider Jörg Haider, mochten toetreden tot de nieuwe Oostenrijkse regering. Ze vergezelden hem in disco's en biertenten. Een portret van Haiders hofhouding.

Door onze correspondent KARIN JUSEK

WENEN, 5 FEBR. Jörg Haider heeft de FPÖ groot gemaakt en leidt haar met ijzeren hand. De snelle groei heeft ervoor gezorgd dat veel functies te vergeven waren en nogal wat geluksridders er op af kwamen. Dat leidde regelmatig tot schandalen en onderlinge gevechten waarbij Haider regelmatig genadeloos tussenbeiden kwam.

Toen binnen de FPÖ Salzburg een hevig conflict uitbrak, stuurde Haider Susanne Riess-Passer, zijn plaatsvervangster en sinds gisteren vice-kanselier, alsmede partijsecretaris Peter Westenthaler om orde op zaken te stellen. Beiden horen tot de binnenste cirkel rond Haider maar zijn in de partij niet erg geliefd. Riess-Passer wordt de koningscobra genoemd en Westenthaler de man met het zijden snoer, een oude maffia- term.

Riess-Passer en Westenthaler grepen in Salzburg hard in. Ze zetten alle 700 partijfunctionarissen uit hun functie. Een dag later verscheen Haider en zei dat hij het gedonder niet langer kon verdragen. 'Ik werk dag en nacht voor de partij en de ondankbare Salzburgers maken alles weer teniet', luidde zijn boodschap. De leider van de afdeling Salzburg, Karl Schnell, barstte in tranen uit, bekende schuld en beloofde beterschap. Haider schonk de ontrouwe zoon genade en gaf hem en de overige functionarissen hun banen terug.

Haider heeft van de ondemocratische verhoudingen binnen zijn partij nooit een geheim gemaakt. Regelmatig verkondigde hij zijn besluiten via televisie of kranten, die nog door het partijcongres moesten worden goedgekeurd. Interne kritiek op hem is absoluut taboe. Net als andere rechts-extreme partijen is de FPÖ een Führer-partij, maar dan wel een moderne.

Haider weet zich als jong en dynamisch te presenteren. Hij draagt design-pakken en rijdt in een Porsche. Hij wordt vaak omringd door een groepje even bruingebrande en flitsend geklede jonge mannen, die met hem door disco's en biertenten trekken. Ze worden spottend Haiders jongetjesploeg genoemd. Partijsecretaris Westenthaler, maar ook de nieuwe ministers Karl Heinz Grasser, Herbert Scheibner en Michael Krüger horen of hoorden tot deze groep. De FPÖ is een mannenpartij en aan de top is altijd plaats voor maar één vrouw. Dat is nu Susanne Riess-Passer, van wie de loyaliteit deze week met het vice-kanselierschap werd beloond.

Sinds Haider in 1986 door de rechtsradicale vleugel van de partij aan de macht werd geholpen, is Jörg Haider haar onbetwiste leider. Zijn verkiezing tot partijvoorzitter betekende het abrupte einde van de aarzelend ingeslagen liberale koers van de Freiheitlichen. Zijn overwinning op zijn voorganger en toenmalige vice-kanselier Norbert Steger ging vergezeld van taferelen waarbij Steger voor jood werd uitgemaakt en met vergassen werd bedreigd. De Oostenrijkse staatsomroep ORF heeft de scènes herhaaldelijk uitgezonden en voor bondskanselier Franz Vranitzky waren ze aanleiding om de toenmalige coalitie met de FPÖ onmiddellijk te beëindigen.

Dertig jaar eerder, in 1956, was de FPÖ ontstaan uit het Verband der Unabhängigen, een partij die in 1949 door oude en nieuwe nazi's en enkele liberalen onder het toeziend oog van de geallieerden werd opgericht. De partij werd toegelaten omdat de geallieerden er van uit gingen dat Oostenrijks hardnekkige bruine resten beter in de gaten gehouden konden worden als men hun toestond zich te organiseren. In de jaren zestig probeerde de FPÖ haar politieke isolatie te doorbreken. Nadat ze in 1970 een sociaal-democratisch minderheidskabinet onder Bruno Kreisky had gesteund en daarna door de SPÖ zelfs als regeringspartner werd geaccepteerd, werd de FPÖ salonfähig. Maar niet iedereen binnen de FPÖ was blij met deze wending. Partijleider Friedrich Peter, een oud SSer, werd kwalijk genomen dat hij met joden en vrijmetselaars aan één tafel ging zitten. In feite was alleen de top van de partij liberaal, de basis was haar oude idealen trouw gebleven en zag in Haider een kans om de partij weer op de juiste koers te brengen.

Haider heeft deze verwachtingen vervuld. Zijn zogenaamde verbale ontsporingen - zijn waardering voor de werkgelegenheidspolitiek van de nazis, zijn optreden voor oud-SSers die hij beste vrienden noemde - waren loyaliteitsverklaringen aan deze achterban.

Haiders ouders waren nazi's van het eerste uur en zijn nu nog trouwe bezoekers van SS-bijeenkomsten. Haider presenteert zich als wreker van een verguisde generatie. Hij is een loyale zoon die de generatie van de vaders - die Oostenrijk weer heeft opgebouwd - eert zoals het hen toekomt. Het nationaal-socialisme moge dan wel zijn slechte kanten hebben gehad, maar de Oostenrijkers hebben toch vooral de Heimat tegen het oprukkende communisme verdedigd, redeneert Haider. Jonge mensen die onder latente schuldgevoelens lijden of zich bij de gedachte aan het verleden van ouders of grootouders ongemakkelijk voelen, stelt Haiders op die manier gerust. Toen de SSer Walter Reder om gezondheidsredenen door Italië werd vrijgelaten, riep Haider dan ook dat Reder "een soldaat was als alle anderen". Reder was in Italië veroordeeld voor de moord op meer dan duizend burgers in het Italiaanse Mazobotto. Reder en zijn mannen hadden volgens het vonnis halfdode vrouwen uit de lijkenhopen gehaald en verkracht.