Dossier Oostenrijk

Nieuws

Regeringsformatie

Buitenlandse reacties

Documenten

Links

Door onze correspondent BEN VAN DER VELDEN
BRUSSEL, 2 FEBR. Wat beoogt de Europese Unie met haar harde taal tegen lidstaat Oostenrijk? In Brussel is er niemand die het weet. Het ontbreken van een regisserende rol van de Europese Commissie doet zich voelen.
De Europese Unie lijkt de macht over het stuur te zijn kwijtgeraakt. De Oostenrijker Jörg Haider, de voorman van de extreem-rechtse Freiheitliche Partei, heeft Europese regeringen ertoe gebracht de verdragen van de EU te vergeten. Bij de roep om het stellen van daden tegenover het verschijnsel Haider, dat de afgelopen dagen uit alle Europese hoofdsteden opklonk, ontbraken ook overwegingen over mogelijke gevolgen.

Als Haiders partij in de Oostenrijkse regering komt, moet dit land desnoods geschorst worden als lid van de EU, hebben de Franse minister van Buitenlandse Zaken, Hubert Védrine, en de voorzitter van het Europees Parlement, Nicole Fontaine, gesuggereerd. Het Verdrag van Amsterdam biedt die mogelijkheid niet, maar daarvan afgezien: Schorsen van een land dat aan de euro meedoet? De euro op het spel zetten? Niet voor niets spreekt het Verdrag over het ontnemen van stemrecht als de maximumstraf voor een land dat stelselmatig de regels van de EU schendt. Er moet wel veel gebeuren om de eigen Europese munt, waarvan de bankbiljetten nog niet eens in omloop zijn, op het spel te zetten.

Als we Haider de weg naar de Oostenrijkse regering niet versperren, is het hek van de dam, zo luidt het argument waarmee Portugal, op het ogenblik EU-voorzitter, van haar precies omschreven verantwoordelijkheid afwijkt. Tegen goed Europees gebruik in om zich niet met de interne coalitievorming in een land te bemoeien, is de Portugese premier Antonio Guterres van leer getrokken tegen lidstaat Oostenrijk. Namens de andere veertien EU-lidstaten presenteerde hij maandag een verklaring over sanctiemaatregelen wanneer Haiders partij aan een regering zou deelnemen.

De Belgische premier, Guy Verhofstadt, had eerder geroepen om een bijeenkomst van de Europese ministers van Buitenlandse Zaken teneinde een oordeel over de politieke situatie in Wenen te vellen. Dat de Oostenrijkse minister van Buitenlandse Zaken, de op het kanselierschap in zijn land azende christen-democraat Wolfgang Schüssel, die omzetting van een oordeel in daden door middel van een veto zou kunnen blokkeren, was hem kennelijk ontgaan. Dat Oostenrijk tot nu toe geen regering heeft die de Europese wetgeving zodanig stelselmatig aan de laars heeft gelapt dat op grond van het Verdrag van Amsterdam tegen het land kan worden opgetreden, deed er schijnbaar niet toe. Haider breekt wet.

De voorzitter van de Europese Commissie, Romano Prodi, liet gisteren weten dat zijn instelling de zorgen van de regeringsleiders deelt, maar overigens de werking van de Europese instellingen niet in gevaar wil brengen en dus voorlopig met Oostenrijk en Oostenrijkers zal blijven doorwerken. Wat de Commissie hiermee dacht te bereiken bleef onduidelijk. Heeft de Commissie een analyse gemaakt van de mogelijke Oostenrijkse reacties? Is er overwogen of de dreiging tegen Oostenrijk wellicht in het voordeel van Haider werkt omdat de Oostenrijkse bevolking zo'n inmenging van de EU bij de vorming van een nationale regering niet aanvaardbaar kan vinden? Is er uitgebreid overleg tussen Brussel en de hoofdsteden geweest? Nee, is desgevraagd het antwoord van Ricardo Levi, Prodi's persoonlijke woordvoerder.

Onderbelicht blijft tot nu toe dat de EU zelf een rol speelt bij één van de oorzaken van de wassende aanhang van Haider. Oostenrijk is de afgelopen tien jaar geconfronteerd met een uitzonderlijk grote stroom vluchtelingen, met name uit voormalig Joegoslavië en uit Oost-Europa. De EU heeft Wenen voorgehouden dat stromen Bosniërs en Oost-Europese zigeuners geen reden zijn om aan de regels voor opvang van vluchtelingen te gaan sleutelen. Maar tegelijkertijd heeft de EU geweigerd om de opvang van die vluchtelingenstroom met Oostenrijk te delen.

Nederland is een van de lidstaten die al enkele jaren proberen een vorm van Europese solidariteit bij de opvang van asielzoekers tot stand te brengen. Vorig jaar werd tijdens de top van Europese regeringsleiders in het Finse Tampere een klein stapje gedaan in de richting van een Europees asiel- en immigratiebeleid. Maar ter plaatse torpedeerde de Duitse bondskanselier Gerhard Schröder een voorstel om de lidstaten door middel van een Europees vluchtelingenfonds elkaar financieel te laten helpen. De Duitse minister van Binnenlandse Zaken was weliswaar voorstander van het fonds, maar zijn collega van Financiën wilde de vinger op de knip houden. Het ontbreken van Europese solidariteit is koren op de molen van Haider geweest.

Maar waarom houden de regeringsleiders van veertien EU-lidstaten zo weinig rekening met de EU-verdragen? Europese regeringsleiders denken per definitie niet Europees. Hun bijeenkomsten zijn een strijd tussen nationale belangen. Tijdens `Eurotoppen' gaat het om macht. Macht van individuele lidstaten, macht van grote en kleine lidstaten. Ook toen de Duitse bondskanselier Helmut Kohl nog samen met de overleden Franse president François Mitterrand de bijeenkomsten domineerde, ging het niet over Europa. Het ging om Duitse belangen en Franse belangen.

Wie moet dan het EU-belang in de gaten houden? De Europese Commissie, formeel de hoedster van de EU-verdragen. Maar de positie van de Commissie is de laatste jaren ernstig verzwakt. De vorige Commissie, onder voorzitterschap van de Luxemburger Jacques Santer, bestond bij de welwillende gratie van de regeringsleiders. Mede daardoor raakte hij in de problemen en moest hij onder druk van het Europees Parlement aftreden.

De nieuwe Commissie onder leiding van de Italiaanse oud-premier Romano Prodi, stelt zich heel anders op. Prodi heeft zich sinds vorig jaar zomer gepresenteerd als de leider van een `Europese regering'. Keer op keer doet hij uitspraken die grote verwachtingen wekken over zijn macht. Maar telkens weer wordt hij door de lidstaten tot de orde geroepen. In de kwestie-Haider heeft Prodi de afgelopen dagen geaarzeld tussen het principe dat de Europese Commissie geen commentaar levert op binnenlandse politieke ontwikkelingen in lidstaten en de druk van regeringsleiders om bezwaar aan te tekenen tegen de mogelijke regeringsdeelname van Haiders partij.

De regeringsleiders hebben in deze kwestie als vanouds niet Europees, maar nationaal geredeneerd. België is bevreesd dat een regeringsrol van Haiders partij het gevreesde succes van het racistische Vlaams Blok kan ondersteunen. Frankrijk ziet een regeringsrol van de FPÖ als duwtje in de rug voor het extreem-rechtse Front National, dat jarenlang op nationaal niveau met succes is geïsoleerd en de laatste tijd in de versukkeling geraakt lijkt te zijn. En doordat de positie van hoedster van de EU-verdragen, de Europese Commissie, heeft ingeboet aan macht en gezag, worden ministers en regeringsleiders niet meer tot de orde geroepen als ze de na vele doorwaakte nachten tot stand gekomen EU-verdragen niet respecteren.