Dossier Oostenrijk

Nieuws

Regeringsformatie

Buitenlandse reacties

Documenten

Links

HET EUROPESE ONGENOEGEN stort zich uit over Oostenrijks grote partijen, over de socialisten (SPÖ) en meer nog over de Volkspartij (ÖVP). De aanleiding is de derde partij, de FPÖ van Jörg Haider, die zich weliswaar de liberale kleur blauw aanmeet maar te boek staat als een groepering met ultrarechtse sympathieën.

Getalsmatig hadden SPÖ en ÖVP na de jongste verkiezingen hun gebruikelijke coalitie kunnen voortzetten, maar hun formatie-onderhandelingen zijn op niets uitgelopen. Nu de ÖVP met Haider al een heel eind lijkt te zijn gevorderd, hebben de socialisten hun pogingen om een minderheidsregering tot stand te brengen opgegeven. De winst die Haiders FPÖ heeft geboekt, hebben de oude coalitiepartners niet durven negeren. Die winst berustte grotendeels op ontevredenheid over de prestaties van die oude coalitie en toenemende onzekerheid bij het Oostenrijkse electoraat over de gevolgen van het nog betrekkelijk jonge Oostenrijkse lidmaatschap van de Europese Unie. Haiders partij in een Oostenrijkse regering - de man zelf heeft aangegeven geen ministerspost te ambiëren - zou een beroerd precedent scheppen. Niet alleen verzet de FPÖ zich tegen de voorgenomen uitbreiding van de EU, maar zij is ook voorstandster van een stop op de toelating van door haar niet-gewenste vreemdelingen, een maatregel die niet zou stroken met de door de Unie gehonoreerde internationale conventies en afspraken op het terrein van het vreemdelingenbeleid. Bovendien zou opwaardering van de FPÖ tot regeringspartner ultrarechtse krachten in andere lidstaten kunnen stimuleren en het verkeerde signaal geven aan kandidaat-leden. Er is dus alle reden voor Europese leiders om Oostenrijks president Klestil en de leider van de ÖVP, Schüssel, te waarschuwen voor de gevolgen van een regeringscoalitie waarvan de FPÖ deel uitmaakt.

MAAR WAT TE DOEN als Schüssel en Haider elkaar toch in de armen vallen? Suggesties zijn er verschillende, maar het Verdrag van Amsterdam hecht sancties toch eerder aan daden dan aan voornemens. De in dat verdrag voorgeschreven procedures zijn nieuw en onbeproefd en er moet aan een reeks inhoudelijke en procedurele voorwaarden worden voldaan voordat bijvoorbeeld Oostenrijk bij ultieme sanctie het stemrecht in de Raad van Ministers zou kunnen worden ontnomen. Zo is het nog maar de vraag of verzet tegen of vertraging van de uitbreiding van de Unie dan wel een toegespitst Oostenrijks toelatingsbeleid zouden kunnen worden opgevat als een schending van de beginselen van vrijheid en democratie, van de rechten van de mens, van de fundamentele vrijheden en van de rechtsstaat - beginselen die in het Verdrag van Amsterdam worden genoemd en waarvan schending tot sancties kan leiden. Om het nog wat ingewikkelder te maken: de Unie eerbiedigt ook de nationale identiteit van de lidstaten. En er kan langzamerhand geen twijfel over bestaan: de FPÖ, haar politieke doelstellingen en haar geestelijke bagage vormen mede Oostenrijks nationale identiteit.

Eens is de toen nog Europese Gemeenschap geconfronteerd geweest met grove schending van haar beginselen binnen de eigen kring. Het ging om het geassocieerde (dus nog niet volwaardig lid) Griekenland waar een junta de macht had gegrepen en op grote schaal de rechten van de mens schond. Dat deed zich voor in de jaren zestig; de Gemeenschap reageerde met een volledig isolement. Pas toen Griekenland zich midden jaren zeventig weer tot de democratie bekeerde, werden de betrekkingen hersteld.

MET DE FPÖ ligt het gecompliceerder. De partij heeft haar wippositie in het Oostenrijkse parlement te danken aan verkiezingen. Zij is bovendien in het Europees Parlement vertegenwoordigd. Dat parlement heeft, samen met de Commissie, een spilfunctie bij de beoordeling van Oostenrijks gedrag in de toekomst voor het geval de FPÖ regeringsverantwoordelijkheid gaat dragen. De Europese parlementariërs, vaak door het kiezersvolk verguisd, wordt hiermee een mooie kans geboden om voor de Europese rechtsstaat goed werk te verrichten, werk dat het electoraat vervolgens in de stembus zou dienen te belonen. De zorg over Oostenrijk is gerechtvaardigd. Als die leidt tot een algemene bezinning op de Europese normen en waarden, wordt winst geboekt.