DEN HAAG, 1 MEI. Minister Sorgdrager (Justitie) verkeert in een vreemde positie. Ze mag minister blijven tot 6 mei, maar haar aanblijven als demissionair minister is onzeker. Niemand zegt het nog hardop, maar de minister loopt gerede kans dat ze na de verkiezingen moet aftreden.

Sorgdrager zondigde met haar uitspraken in deze krant dat ambtenaren proberen haar pootje te lichten tegen de ongeschreven regel dat een minister zijn ambtenarencorps niet publiekelijk afvalt. De minister regeert, treft zo nodig intern maatregelen, maar blijft als enige verantwoordelijk voor wat op een departement omgaat, zo wil de leer.

Een partijgenoot van Sorgdrager, de vroegere staatssecretaris van Justitie, Glastra van Loon, weet hier alles van. Hij moest in 1975 op last van zijn minister, de CDA'er Van Agt, opstappen nadat hij publiekelijk kritiek had geuit op de secretaris-generaal van Justitie. Sorgdrager is minister: zij kan alleen door de Kamer worden weggestuurd.

De ernst van de situatie wordt verduisterd door de verkiezingen. PvdA en VVD - die na de verkiezingen verder willen met D66 - houden zich om electorale redenen in en ook de oppositie opereert op kousenvoeten. Wél een debat, maar pas na de verkiezingen, kondigde het CDA aan. Premier Kok wil opheldering, maar ook hij heeft politieke redenen tot na de verkiezingen te wachten. En D66, de partij van Sorgdrager, verdedigt de minister, maar niet voluit.

Sorgdrager kan niet terugkeren als minister, zei VVD-leider Bolkestein. Het lijkt harde taal, maar Bolkestein vermijdt de kernvraag: kan de minister nog aanblijven? Met een terugkeer van Sorgdrager rekende namelijk al niemand meer, ook de minister zelf niet.

De feitelijke situatie is dat de VVD grote moeite heeft met de in hun ogen zwakke minister van Justitie. Bij een Kamerdebat over de vermeende muiterij van de top van het openbaar ministerie begin dit jaar verklaarde vice-fractievoorzitter Korthals buiten de vergadering dat de minister eigenlijk weg moest, maar de VVD zoiets met de naderende verkiezingen niet kon eisen. In het Kamerdebat ontkende hij later die opvatting. De VVD wil Sorgdrager kwijt, maar vraagt niet om haar aftreden. Net als coalitiegenoot PvdA wil de VVD voor de verkiezingen geen gedonder. D66 is nodig voor een tweede paarse kabinet en moet daarom voor de verkiezingen niet nodeloos gebruuskeerd worden, zo redeneren de liberalen. En de oppositie? Die hinkt op twee gedachten. Het CDA ziet Sorgdrager graag vertrekken, maar durft het niet aan de minister nog voor de verkiezingen ter verantwoording te roepen. Sterker, de christen-democraten wilden aanvankelijk geen enkele stap ondernemen. We hebben al zo vaak om haar aftreden gevraagd, zei lijsttrekker De Hoop Scheffer in eerste instantie. Na intern beraad besloot het CDA de minister wel naar de Kamer te roepen, maar pas na de verkiezingen. We willen hier geen 'electoraal gewin', heet het officieel. Maar in feite wilde het CDA voorkomen dat zij een waarschijnlijke nederlaag zou lijden. Een poging Sorgdrager nog voor 6 mei weg te sturen, zou door de paarse coalitie zo goed als zeker zijn geblokkeerd.

En D66, de eigen partij van de minister. Lijsttrekker Borst zei dat Bolkestein voor zijn beurt sprak en niet over de keuze van toekomstige D66-ministers gaat. Dat is waar, maar net als Bolkestein draait ook Borst om de zaak heen. Een feit is dat D66 hoogst ongelukkig is met de uitlatingen van Sorgdrager: om wat ze zei en om het moment waarop ze het zei. De minister desavoueerde bovendien niet alleen haar ambtenaren, ze deed dat ook met de D66-fractie. D66-Kamerlid Dittrich had haar in het debat over de vermeende muiterij van het OM te massief verdedigd, zei Sorgdrager. Een minister die eerder (in de zaak-Van Randwijck) vond dat ze van haar geestverwanten te weinig steun kreeg, zet diezelfde fractie nu te kijk als een monistische groepering. Fractieleider De Graaf is vooralsnog ,,verbaasd'', maar kan na de verkiezingen niet anders dan zich onafhankelijker tegenover de minister opstellen. Daarmee wordt de positie van Sorgdrager niet eenvoudiger.

Resteert de minister-president. Hij noodt zijn minister pas na de verkiezingen om uitleg te geven. Waarom? Omdat hij naar eigen zeggen momenteel een partijpolitieke jas draagt. Die houding is opmerkelijk. De premier heeft te waken over de eenheid van het kabinetsbeleid en daar hoort een bescherming van het ambtenarencorps bij. De PvdA-lijsttrekker is voor alles premier: hij kan zich niet achter een verkiezingscampagne verschuilen.

De samenstelling van de Kamer zal na 6 mei anders zijn, de instelling waarschijnlijk ook. Paars is regelmatig zwaar gekritiseerd omdat falende bewindslieden aanbleven. 'Hansaplastdemocratie', is dat wel genoemd. De paarse partijen willen daar met de oppositie vanaf: minister Sorgdrager is zo al gauw de eerste die kan vertrekken, demissionair of niet.