Dossier Lockerbie

Nieuws

Het proces

De aanloop tot het proces

De ramp in tekst en beeld

De Schotse aanklager in het Lockerbieproces ontzenuwde deze week de leugens van een van zijn belangrijkste getuigen. Daardoor onderbouwde hij zijn zaak tegen de twee Libische verdachten.

Door onze redacteur STEVEN DERIX

KAMP ZEIST, 24 JUNI. Alan Turnbull, de Schotse aanklager in het Lockerbie-proces, had een levensgroot probleem. Een van zijn belangrijkste getuigen zat deze week overduidelijk te liegen. Maar Turnbull bleef kalm. In een verhoor dat uiteindelijk bijna drie dagen zou duren, legde hij stap voor stap de tegenstrijdigheden in het verhaal van kroongetuige Edwin Bollier bloot. Daarmee onderbouwde Turnbull de theorie van het Schotse OM: de Libiërs Abdelbaset Mohammed al- Megrahi en al-Amin Khalifa Fhima zijn verantwoordelijk voor de bomaanslag op de Boeing 747 van PanAm op 21 december 1988 boven het Schotse Lockerbie, waarbij 270 mensen om het leven kwamen.

Het verhoor van Bollier was het voorlopig hoogtepunt van het Lockerbie- proces in Kamp Zeist, dat op 3 mei is begonnen. Honderden getuigen moeten worden gehoord. Maar de getuigenis van de directeur van het Zwitserse bedrijf Mebo AG was van essentieel belang voor de zaak van de Scottish Crown.

Mebo AG ontwikkelde in 1985 tijdschakelaars van het type MST-13 voor de Libische geheime dienst - te gebruiken in de woestijnoorlog tegen Tsjaad. Tussen de wrakstukken van PanAm-vlucht 103 werd in een flanellen shirt, afkomstig uit de zwarte Samsonite koffer waarin de bom was verstopt, een miniscuul stukje printplaat ontdekt. Een fragment van een MST-13 'timer', zeggen de forensische experts.

Maar hoe hard is dit bewijs? Bollier verkocht de MST-13's naar eigen zeggen niet alleen aan de Libische geheime politie, maar ook aan het Institut fur Technische Untersuchungen in de DDR, in feite een inkoopbureau van de Staatssicherheitsdienst (Stasi). De Stasi op zijn beurt leverde aan een bonte stoet van terroristische groeperingen, waaronder het Volksfront voor de Bevrijding van Palestina - algemeen commando (PFLP-gc) van Ahmed Jibril, een radicale afsplitsing van de PLO. In oktober 1988, twee maanden voor de aanslag boven Lockerbie, werden 15 leden van de groepering in Duitsland opgepakt. In een kofferbak van een auto werden drie Toshiba 'bombbeat' radiocassetterecorders ontdekt, voorzien van een ontsteker en enkele honderden grammen semtex. PanAm 103 werd opgeblazen met een in een Toshiba ghetto-blaster verstopte bom.

En er is meer aan de hand, zegt kroongetuige Edwin Bollier tijdens zijn verhoor. In 1990 werd hij voor het eerst verhoord door de Zwitserse Bundespolizei. Bollier kreeg een aantal foto's van een stukje printplaat, dat hij identificeerde als deel van een MST-13. Vreemd genoeg heeft hij daarna de foto's niet meer teruggezien, ook niet na herhaalde verzoeken tot inzage aan de Schotse justitie en de Amerikaanse FBI. Is er soms geknoeid met het bewijs, vraagt Bollier zich de laatste jaren openlijk af, onder andere op een zelf ingerichte website. Als hij afgelopen dinsdag het stukje printplaat zelf mag bestuderen, weet hij het zeker: dit is niet het fragment dat hij op de eerste foto's in 1990 had gezien. "We kunnen het controleren aan de hand van de foto's die ik in 1990 heb ondertekend. Waarom kan ik die foto's niet zien?"

Aanklager Turnbull bevindt zich in een netelige situatie, zo lijkt het. De getuige charge doet zijn uiterste best om datgene wat het openbaar ministerie wil bewijzen - de Libische verantwoordelijkheid voor de Lockerbie-aanslag - in twijfel te trekken. Maar daar heeft het Schotse openbaar ministerie rekening mee gehouden. De ondervraging van Turnbull gaat uit van een omgekeerde bewijsvoering: juist door aan te tonen dat Bollier liegt, ontzenuwt hij de mystificaties die Zwitserse ingenieur in de wereld heeft geholpen.

"Meneer Bollier, in de periode 1990-1993 bent u maar liefst zes maal verhoord. In géén van deze interviews vermeldt u de levering van MST-13's aan de Stasi. En ineens, in 1993, schiet het u te binnen?" "Mijn ingenieur Lumpert herinnerde me eraan. Bovendien vond ik in mijn bureau een rekening voor 7 MST-13's, geleverd aan de DDR in 1985." "Die rekening heeft daar acht jaar gelegen? In een la, en niet in adminstratie van Mebo AG? Hoe kwam die rekening daar?"

"Die moet iemand erin gelegd hebben."

"Wie zou dat dan moeten zijn?" "Ja, misschien iemand van een geheime dienst." "Aha. Dank u." Aanklager Turnbull - staalblauwe ogen boven een dun streepje mond - hanteert het fileermes met groot geduld. Na anderhalve dag verhoor wordt duidelijk dat Bolliers betrokkenheid wel eens veel groter kan zijn geweest dan alleen het leveren van tijdschakelaars. Libië was in de jaren tachtig de grootste klant van Mebo. Bollier leverde afluister-apparatuur, peilzenders, telefooncentrales. En ook buzzers van het merk Motorola, waaraan Mebo een kleine aanpassing had gedaan waardoor de nummermelder veranderde in een op afstand bestuurbare schakelaar, geschikt als detonator. Bollier was erbij toen in 1987 in de Libische woestijn proefnemingen werden gedaan met een clusterbom die dankzij de Mebo/Motorala-buzzer op 150 meter hoogte kon ontploffen. De MST-13 timer zorgde ervoor dat de bom pas op scherp werd gezet nadat het vliegtuig van de Libische luchtmacht was opgestegen.

In december 1988 nam de Libische 'zakenman' Badri Hassan, die een kantoor huurde in hetzelfde gebouwencomplex in Zürich waar Mebo is gevestigd, contact op met Bollier. Of Mebo op korte termijn nog eens 40 MST-13 tijdschakelaars kon leveren. Die had Bollier niet. Op 18 december reisde hij met 40 'gewone' Olympus-timers naar Tripoli. De deal ging niet door, zegt Bollier: de Libiërs hadden MST-13's besteld. Op 20 december, de dag voor de aanslag vloog Bollier terug naar Zürich. Blijkens zijn Swissair-ticket deed hij dat via Malta, de plek waar volgens het Schotse OM de zwarte kofferbom werd ingecheckt die via Frankfurt an der Oder en Heathrow aan boord van PanAm 103 belandde. Bollier had óók een koffer bij zich: op verzoek van Badri Hassan leverde hij een bruine koffer met kleren af in Tripoli. Tijdens een verhoor in 1991 zei hij dat hier een blauw babypakje tussen zat. Later trok Bollier die verklaring in. Tussen de wrakstukken in Lockerbie werden de resten van een babypakje aangetroffen, afkomstig uit de zwarte Samsonite waarin de bom was verstopt.

Op de tweede dag van het verhoor maakt de verdediging bezwaar. Meneer de aanklager wil toch niet suggereren dat meneer de getuige één van de samenzweerders is in het complot? Turnbull windt er geen doekjes om. "Milords, de Schotse kroon heeft besloten deze getuige niet in staat van beschuldiging te stellen. Maar dat hij erbij betrokken is, is duidelijk."