Dossier Lockerbie

Nieuws

Het proces

De aanloop tot het proces

De ramp in tekst en beeld

Op een voormalig militair terrein in Zeist is vanmorgen het Lockerbie-proces begonnen.

Door onze redacteur STEVEN DERIX

KAMP ZEIST, 3 MEI. Schijnbaar onaangedaan, pogend enige waardigheid te bewaren en gehuld in traditionele Libische kledij. Zo luisterden Abdel Basset al-Megrahi en Lamen Khalifa Fhima vanmorgen naar de Schotse clerk of court die precies een half uur deed over het voorlezen van de gedetailleerde aanklacht waarin de twee Libiërs worden beschuldigd van moord, samenzwering tot moord en het schenden van de Aviation Security Act van 1982. Daarna begon, in een tot gerechtsgebouw omgebouwde voormalige luchtmachtbasis in Zeist dan eindelijk het Lockerbie-proces.

Na nauwelijks drie kwartier was er al een onderbreking. Door het uitvallen van de geluidsinstallatie kon de volgepakte publieke tribune achter kogelvrij glas het relaas van de eerste getuige, luchtverkeersleider James Dawson, niet verstaan.

De vertraging leek symbolisch voor een proces waarvan velen dachten dat het nooit gevoerd zou worden. Ruim elf jaar geleden, op 21 december 1988, explodeerde PanAm-vlucht 103 boven Lockerbie. Alle 259 inzittenden en 11 bewoners van het Schotse plaatsje kwamen om het leven. Het duurde drie jaar voordat op het arrestatiebevel werd getekend waarin de Libiërs al-Megrahi en Fhima verantwoordelijk werden gesteld voor de bomaanslag. En nog eens zeven jaar van VN-sancties voordat de Libische leider Gadaffi bereid was de twee uit te leveren. Als compromis was afgesproken dat het proces zou plaats hebben voor een Schotse rechtbank op neutraal terrein: Nederland.

De kazernes van Vught en Raamsdonkveer vielen af. Te dicht bij de bebouwde kom, dus onmogelijk te beveiligen, vonden de Britten en de Amerikanen. En dus zijn de ogen van de wereld dezer dagen gericht op Kamp van Zeist, een voormalige luchtmachtbasis op de grens van de Utrechtse gemeenten Zeist en Soest, pal naast de A28.

Er is druk gebouwd om de gebouwen op de basis klaar te maken voor een megaproces dat waarschijnlijk meer dan een jaar zal duren. Het voormalige schoolgebouwtje op het terrein in ingericht als een ultramodern court house. Het militaire hospitaal, gehuisvest in een atoomvrije bunker, is omgeven door een vier meter hoge muur en doet dienst als huis van bewaring. Een oude gymzaal op het terrein is omgetoverd tot een mediacentrum dat plaats biedt aan de vele honderden journalisten die voor het proces een accreditatie hebben gekregen. Kosten van de verbouwing: 45 miljoen gulden. Kosten voor voeren van het proces zelf: 7,5 miljoen gulden per maand.

De woordvoerders van het Schotse openbaar ministerie blijven het herhalen: ,,This will be a normal Scottish trial under normal Scottish law.'' Maar een normaal Schots proces wordt het geenszins. Zo zal er uitspraak worden gedaan door drie rechters, in plaats van door een jury, een unicum in de Schotse rechtspraak. En al hebbben de aanklagers nog geen definitieve getuigenlijst ingeleverd, vast staat dat de Scottish Crown meer dan vijftienhonderd getuigen zal oproepen om te bewijzen dat Basset al-Megrahi (48) en Khalifa Fhima (44) via Malta en Frankfurt een bom aan boord hebben gesmokkeld van vlucht 103. Aangezien de aanklagers als eerste hun ‘zaak' naar voren zullen brengen, zal het vele maanden duren voordat de verdediging haar naar schatting honderd getuigen tegenover kan stellen.

Diverse juridische experts, waaronder de Schotse hoogleraar Robert Black, ‘geestelijk vader' van de huidige rechtsprocedure, houden er rekening dat het proces al eerder stuk loopt. Het aftreden van hoofdaanklager Lord Hardie, drie maanden voor aanvang van het proces, heeft extra aanleiding gegeven voor de geruchten dat de juridische basis op drijfzand gebouwd is.

Toch is dr. Jim Swire, vader van de bij de bomaanslag omgekomen Flora en woordvoerder van de vereniging ‘UK Families Flight 103', vol goede moed. ,,Tijdens de preliminaire hearing vorige week heb ik het Schots strafrecht voor het eerst in actie gezien. Ik was onder de indruk.'' Hoeveel zittingen hij zal bijwonen, weet hij nog niet. Maar om op alles voorbereid te zijn, hebben hij en zijn vrouw Jane een appartement in Zeist gehuurd - voor henzelf, maar ook voor andere nabestaanden. ,,Tegen een redelijk bedrag zal men er gebruik van kunnen maken.''

Vorig jaar, voor de uitlevering van de twee verdachten, was hij uiterst gespannen, vertelt Swire. Nu omschrijft hij zijn gemoedstoestand als een van ,,hoopvolle verwachting'': ,,I want to get on with it.'' Het Lockerbie-proces is een ,,grote stap op de weg naar waarheid en recht'' zegt hij. Zo zal het de weg vrijmaken voor een onderzoek naar de rol van de Britse (luchtvaart-)autoriteiten, die volgens Swire van tevoren op de hoogte waren van het risico van een aanslag. De eerste confrontatie met de verdachten in de rechtszaal is hem meegevallen. ,,Ik had ze al zo vaak op foto's gezien en op tv. En tenslotte is het 12 jaar geleden gebeurd.''

In Zeist zelf is van alle opwinding op het ‘Kamp', tien kilometer verderop, niet veel te merken. Na tientallen jaren Amerikaanse aanwezigheid zijn de 60.000 Zeistenaren wel wat gewend, zegt burgemeester R. Boekhoven. Maar nu het proces dan eindelijk begint, voelt Boekhoven zich weer even opgenomen in het grote geheel der dingen. ‘Trots' is hij niet, benadrukt hij. Per slot van rekening gebeurt het allemaal vanwege ,,een verschrikkelijk feit''. Terrorisme moet worden bestreden, en dus doet het Zeist een ,,bijdrage aan de internationale rechtsorde.'' Daarna, opgetogen: ,,Maar met Kamp Zeist schrijven we natuurlijk wél juridische geschiedenis.''