Genetische manipulatie

Nieuws

Wat is genetische manipulatie?

GM-voedsel

Gentherapie

Biotech-industrie

Meningen

Links

Sytze Keuning buigt door de knieën en schept met zijn hand in de donkere aarde. Hij komt overeind, vouwt zijn hand open en kijkt naar de kluit zand. "Dit heeft geheugen. Het kan leren", zegt Keuning, directeur van het Groningse bedrijf Bioclear.

Door onze redacteur MARCEL AAN DE BRUGH

GRONINGEN, 13 MEI.Directeur Sytze Keuning van het Groningse bedrijf Bioclear is bezeten van bodems. "De bodem leeft. Als er een vervuiling in komt, reageert de bodem daarop", aldus Keuning. Zijn bedrijf specialiseert zich in de biologische behandeling van bodems die verontreinigd zijn met hoge concentraties zware metalen en gifstoffen. Bioclear is gevestigd in het Zernike Science Park in Groningen en is een van de weinige bedrijven in Nederland die zich toeleggen op milieubiotechnologie, het gebruik van organismen (met name bacteriën) om vervuilingen in bodem, lucht of water te lijf te gaan. Naast Bioclear is er nog het bedrijf, dat ook in Groningen huist en zich vooral op de biologische zuivering van afvalwater richt. En het bedrijf Paques, gelegen in het Friese Balk, specialiseert zich in de reiniging van zowel vervuilde lucht als afvalwater. "Daarmee heb je de milieubiotechnologie in Nederland wel zo'n beetje opgesomd", zegt Keuning. "De markt is klein. Dat komt omdat we end-of-pipe zijn. Een bedrijf maakt iets, en moet helemaal aan het eind ook nog iets doen aan bijvoorbeeld waterzuivering. Er wordt het liefst niet al te veel uitgegeven aan het opruimen van vervuilingen."

Keuning richtte zijn bedrijf in 1988 op. Van de Groningse universiteit kreeg hij een subsidie van 100.000 gulden. "Met veel moeite", zegt Keuning, want de geldschieters zagen weinig in de toepassing van zijn concept. Keuning: "Dat ik de bodem intelligent noemde, wekte argwaan. Het was een nieuw idee. Tijdens colleges milieuchemie kreeg ik bijvoorbeeld alleen te horen dat de bodem dood en saai was." Toch ontving Keuning zijn startsubsidie. Dat was volgens hem vooral te danken aan het gelobby van Bernard Witholt, destijds hoogleraar milieuDossier.GM. "Witholt had een enorme ondernemingsdrift. Hij haalde veel geld binnen voor jonge ondernemers. Het is erg belangrijk om zo'n gedreven hoogleraar te hebben. In Leiden was Rob Schilperoort de drijvende kracht. Ook daar werden midden jaren tachtig nogal wat biotech-bedrijven opgericht. Mogen, Pharming en Introgene kwamen toen van de grond."

Achteraf is Keuning blij dat hij in het begin geen miljoenensubsidie kreeg. "Een dreigend geldgebrek dwingt je om creatief te zijn. Als je wil dat het niks wordt, moet je blindelings flink wat geld in een bedrijf stoppen."Volgens Keuning gaat het nu goed met zijn bedrijf. De biologische bodemsanering heeft de laatste jaren aan populariteit gewonnen. "Overheden en bedrijven beseffen dat je bacteriën kunt inzetten om een vervuilde bodem te zuiveren. Als je het systeem maar de tijd geeft. De bodem heeft zijn eigen tempo, het duurt 10 tot 20 jaar voordat een bodem is opgeschoond."

Dat een miljoenensubsidie niet per se garant staat voor een overweldigend succes bewijst het bedrijf BRCC, dat pal naast Bioclear ligt. Het werd in 1992 opgericht met een subsidie van 3,5 miljoen gulden. Het Groningse bedrijf richtte zich onder andere op de behandeling van water. Maar er was ook veel aandacht voor de productie van enzymen. En daar zat een groot risico aan vast. De markt voor enzymen was (en is) strak in handen van een aantal grote bedrijven, zoals DSM en het Deense Novo Nordisk. BRCC kreeg dus geen voet tussen de deur. Eind 1995 was het subsidiegeld op. Het voortbestaan van het bedrijf hing toen aan een zijden draad. "Toch hebben we het gered", zegt Hans Verhoogt, directeur van BRCC. "We besloten om ons alleen te richten op de biologische zuivering van afvalwater. Sindsdien gaat het beter." In 1995 bedroeg de omzet 550.000 gulden, vorig jaar was dat bijna 2 miljoen gulden. Verhoogt geeft toe dat de winsten in de milieubiotechnologie marginaal zijn. "De zuivering van afvalwater werd lang gezien als iets dat er maar bij hing. Maar door de strengere milieu-eisen is dat veranderd. Bedrijven tonen nu meer interesse." Zo werd BRCC benaderd door papierverwerker Parenco. Het bedrijf wilde af van de torenhoge lozingsheffingen, die jaarlijks 2 tot 3 miljoen gulden bedroegen. BRCC wist dat bedrag omlaag te brengen tot zo'n 200.000 gulden per jaar. "We analyseren een bestaande zuiveringsinstallatie en kijken welke bacteriën erin voorkomen", aldus Verhoogt. "Door de omstandigheden hier en daar een beetje te wijzigen, kun je de gewenste bacteriën beter laten groeien en versnel je de afbraak van de vervuilende stoffen."

De expertise van BRCC is gebaseerd op een volledige controle van het zuiveringsproces. "Bij Parenco bleek bijvoorbeeld dat de samenstelling van het afvalwater veranderde als ze naar verhouding meer oud dan nieuw papier gingen verwerken. Begrijpelijk, want oud papier bevat meer zetmeel. Daar moet je je proces op aanpassen." BRCC heeft ook de zuiveringsprocessen bij het chemisch bedrijf Akzo Nobel in Emmen en bij Sappi in Maastricht doorgelicht. Daarbij gebruiken ze trouwens geen genetisch gemanipuleerde bacteriën. Dat doen Bioclear en Paques bij de zuivering van bodem en lucht ook niet. "De bacteriën die je verontreiniging verwijderen zitten al in het water", zegt Verhoogt. "Je moet ze alleen stimuleren. Daarvoor voer je bijvoorbeeld zuurstof toe, of bepaalde voedingsstoffen."

Bij BRCC werken 14 mensen. Maar er zijn op dit moment een aantal vacatures. "Het bedrijf groeit gestaag", zegt Verhoogt. Datzelfde geldt voor Bioclear. Keuning zette zijn bedrijf in zijn eentje op. Er werken inmiddels 20 mensen. Binnen drie tot vijf jaar hoopt Keuning dat aantal uit te breiden naar 30 tot 35 mensen. Het bedrijf betrekt binnenkort een nieuw en groter pand. Maar heel erg rijk zal Keuning nooit worden. "Het is geen miljoenenbusiness. De marges zijn klein." Bioclear haalde vorig jaar een omzet van 3,5 miljoen gulden, de winst bedroeg 300.000 gulden. "Maar ik hoef ook geen miljonair te worden", zegt Keuning. "Het gaat mij om twee dingen. Ik vind het spannend om een bedrijf te runnen. En ik wil meer inzicht krijgen in de biologische processen die zich in de grond afspelen. Ik wil het IQ van de bodem doorgronden."

Dit is deel drie van een serie over de biotech-industrie in Nederland. Eerdere delen verschenen op 22 maart en 15 april en zijn te vinden op de website van NRC Handelsblad in het dossier genetische manipulatie.