Genetische manipulatie

Nieuws

Wat is genetische manipulatie?

GM-voedsel

Gentherapie

Biotech-industrie

Meningen

Links

Het zijn onzekere tijden voor een bedrijf als Novartis, dat aan de genen van gewassen sleutelt. De publieke opinie in Europa lijkt zich langzaam te keren tegen wat in Groot-Brittannië al `Frankenstein Food' is gaan heten.

Door KEES KRAAIJEVELD

2 JUNI 1999. Wat in Zwitserland vorig jaar niet lukte, is er in Oostenrijk wel doorgekomen. Producten waarin `genetisch gemodificeerde organismen', zogeheten GMO's zitten, zijn in de ban gedaan. Noorwegen en Frankrijk verboden de teelt van GMO's omdat de gewassen een gevaar zouden vormen voor de volksgezondheid. Grote supermarktketens als Sainsbury, Marks & Spencer, Tesco, Carrefour en Migros verwerken geen transgene grondstoffen meer in hun producten. Een milieu-organsatie als Greenpeace lijkt de slag om de publieke opinie dus te gaan winnen.

Het Zwitserse Novartis is na het Amerikaanse Monsanto wereldwijd de grootste producent van zaad voor transgene gewassen. En net als Monsanto ligt het `life sciences-concern' onder vuur. Activisten wijzen in scherpe campagnes op de zorgen die de consument zich zou moeten maken over de snelle ontwikkelingen in deze tak van de Dossier.GM. Prins Charles gebruikt zijn Internetwebsite om de bevolking te waarschuwen voor het `transgene gevaar'.

Het zijn onzekere tijden voor Novartis. De Nederlandse politiek lijkt de biotechnologische industrie echter vooralsnog te blijven steunen. Vandaag vervolgt de Tweede Kamer het debat over het wel of niet toelaten van genetisch gemanipuleerde organismen op de Nederlandse akkers.

Dr. M. van Grinsven is als manager van biotechnologisch onderzoek verantwoordelijk voor de genetische experimenten bij Novartis Nederland. Door GMO's introduceert het bedrijf nieuwe plantensoorten in het milieu. Vraag is of er een reëel risico bestaat dat deze superplanten zich in het wild verspreiden en het ecosysteem verstoren.

,,De planten die wij kweken zijn raspaardjes die erg afhankelijk zijn van menselijke interventie. Zo moeten ze in een bepaalde periode worden geplant en hebben ze een afgemeten hoeveelheid mest nodig. Die afhankelijkheid maakt GMO's ongeschikt als onkruid.'' Dat neemt niet weg dat een gunstige eigenschap van het GMO – zoals resistentie tegen ziekte of ongevoeligheid voor een bestrijdingsmiddel – tegen een herbicide door kruising in een onkruid terecht kan komen. Van Grinsven: ,,Als dat gebeurt dan is dat vervelend, maar het onkruid zal nooit een soort `superweed' worden. Vergeet niet dat veel akkeronkruiden al resistent zijn tegen bepaalde onkruidbestrijdingsmiddelen. Boeren moeten dan gewoon een ander bestrijdingsmiddel gebruiken.''

Kan Novartis uitsluiten dat genetische manipulatie van landbouwgewassen tot een ecologische ramp leidt? Woordvoerder Madlener: ,,Nee, dat kunnen we niet, maar wij willen dat net zo min als Greenpeace of wie dan ook en we doen alles om risico's te beperken. We doen iedere denkbare inspanning om alles na te trekken, maar we kunnen als bedrijf niet vooruitstrevend zijn zonder risico's te nemen.''

Novartis is een van de producenten van Bt-maïs. Deze maïssoort is zo gemodificeerd dat de plant zelf een eiwit produceert dat giftig is voor de maïsboorder, een larve die de maïs van binnen leegvreet. Volgens critici zou de continue aanmaak van Bt-eiwit de maïsboorder resistent maken tegen Bt. ,,De kans op resistentie is groter bij sproeien van Bt, dan wanneer de maïs het eiwit zelf aanmaakt. De hoeveelheid Bt die in het milieu terecht komt is bij besproeiïng immers veel hoger. Novartis verplicht de boeren om naast de Bt-maïs minimaal 20 procent gewone, ongemodificeerde maïs te verbouwen. Dat verkleint de kans op Bt-resistentie.''

In een recent artikel in het gezaghebbende wetenschappelijke tijdschrift Nature wordt aangetoond dat de monarchvlinder sterft na het eten van melkplantbladeren waar stuifmeel van Bt-maïs op was gestrooid. ,,Jawel,'' zegt Van Grinsven, ,,maar dat was wel in een laboratorium. Buiten, in de natuur blijkt de vlinder de voorkeur te geven aan melkplantbladeren zonder stuifmeel. En maïs eet de vlinder al helemaal niet.''

In eerdere GMO's, zoals een Bt-maïs van Novartis, was om productietechnische redenen een gen ingebouwd dat de plant resistent maakt tegen het antibioticum ampicilline. Critici vrezen dat wanneer deze maïs gegeten wordt, bacteriën in de darmflora van de mens eveneens resistent worden tegen ampicilline. Dergelijke bacteriën zijn, wanneer ze hun gastheer ziek maken, niet meer met dit antibioticum te bestrijden. Van Grinsven: ,,Het is niet uitgesloten dat het resistentie-gen overkruist naar de darmflora, maar daarbij moet je je wel realiseren dat dit gen het meest voorkomende resistentie-gen is. Zo zijn de meeste e-coli bacteriën, die veel in de darmflora voorkomen, al resistent tegen ampicilline.''

Ook de vrees voor allergieën wordt door de tegenstanders van biotechnologie naar voren gebracht. GMO's bevatten immers eiwitten die nog nooit door de mens zijn geconsumeerd. ,,Het probleem van potentiële allergie speelt heel sterk. Daar zijn onze allergie-specialisten druk mee bezig. Al voordat met de ontwikkeling van een nieuwe soort wordt begonnen, bekijken we of de nieuwe eiwitten mogelijk allergieverwekkend zijn.''

Een veel gestelde vraag is of gentechnologie wel echt nodig is voor het verbeteren van landbouwgewassen. Volgens Madlener is gen-technologie de enige manier om in de toekomst duurzaam de wereldbevolking te kunnen voeden. ,,De Bt-maïs is een goed voorbeeld. Van alle boeren spoot vroeger 98 procent 35 keer per seizoen. Nu hoeft dat niet meer. Dat is zo kostenbesparend dat de boeren de hogere prijs voor het zaad er makkelijk uithalen. Door bespuiting achterwege te laten blijkt de maïs ook nog eens 5 á 20 procent meer opbrengst op te leveren.''

Madlener: ,,Niemand kon voorzien dat de risico's rond genetische manipulatie zo opgeklopt zouden worden. Daarom hebben we misschien niet tijdig op de kritische geluiden ingespeeld. Nu zijn wij de boeman en is alles wat Novartis zegt bij voorbaat al verdacht. We zijn in het verleden ook te eenzijdig met de belangen van de boer bezig geweest. Gewaseigenschappen die gunstig waren voor de productie werden te veel benadrukt. Pas de laatste jaren ontwikkelen we onze producten meer in de richting van de wensen van de consument voor wie houdbaarheid, smaak, geur, en kleur belangrijker zijn. Door manipulaties waar de consument direct de voordelen van ervaart wordt biotechnologie veel beter te verkopen'', voorspelt hij.

Wat gaat Novartis doen als de politiek, onder druk van de publieke opinie, u het werken onmogelijk maakt? ,,Dat zou heel spijtig zijn,'' zegt Madlener. ,,Misschien worden bedrijven dan gedwongen naar het buitenland te vertrekken.''

Novartis is in 1996 ontstaan uit een fusie tussen de Zwitserse chemiegiganten Sandoz en Ciba-Geigy. Het bedrijf is primair actief in de gezondheidzorg, met farmaceutische producten en functionele voeding als Isostar en Ovomaltine. Daarnaast heeft Novartis een omvangrijke landbouwpoot waarin pesticiden en zaden geproduceerd worden. Novartis heeft een omzet van 44 miljard gulden.