Informatievrijheid
Internet is een open medium. Iedere gebruiker bepaalt zelf wat voor informatie hij of zij op websites plaatst. Ook mailinglijsten en nieuwsgroepen (Usenet) zijn een vrijplaats voor meningen en debatten. De enige beperking die op Internet geldt, is die van de nationale wetgeving in het land van herkomst van de gebruiker. Zo mag een Duitser geen website met nazi-propaganda aanbieden en een Singaporees geen pornosite. In de meeste landen is het niet verboden om sites en nieuwsgroepen te bezoeken die volgens de nationale wetgeving verboden materiaal bevat.

Veel mensen is de vrijheid van informatie die Internet biedt een doorn in het oog. Door middel van filterprogramma's als Net Nanny en Cyber Patrol proberen ouders, scholen, bibliotheken, bedrijven en regeringen de toegang tot ongewenste sites af te sluiten. Soms met een goede reden. Iedereen kan zich voorstellen dat ouders niet willen dat hun zesjarig kind wordt geconfronteerd met hard core pornografie. Vaak ook uit een soort bevoogding. Waarom zou je tieners informatie over voorbehoedsmiddelen en veilig vrijen onthouden? En soms uit regelrechte censuur. In China en Singapore wordt een aantal sites met kritische informatie van overheidswege geblokkeerd.

Zelfregulering
Filteren wordt vaak gezien als een vorm van zelfregulering door de Internetindustrie en de netgemeenschap die strenge wetgeving voor het Internet voorkomt. Een van de redenen waarom het constitutionele hof in de Verenigde Staten in 1996 de Communications Decency Act (CDA) van de hand wees, was de aanwezigheid van filterprogramma's waarmee ouders, leraren en andere Internetgebruikers zelf kunnen instellen wat ze willen zien op Internet. Deze vorm van 'end user empowerment' was oorspronkelijk ook voor de Europese Commissie een grond om de ontwikkeling van een Europees filterprogramma te stimuleren. Voor de ontwikkeling van een Europees filter stelt de Commissie 12 miljoen gulden beschikbaar. Emancipatie van de eindgebruiker lijkt niet meer het doel van het Europese filterproject. Op een conferentie in Brussel bleek eind mei dat filteren en blokkeren van informatie vooral een middel is geworden om 'schadelijke' informatie (van tabaksreclame tot gevaarlijke sporten) te weren opdat het Internet aantrekkelijker wordt voor scholen en gezinnen.

De Europese Commissie zal waarschijnlijk niet streven naar een Europese filterrichtlijn, die de lidstaen in hun nationale wetgeving moeten implementeren. Vooralsnog wil de Commissie informatie-aanbieders en Internetproviders door economische pressie dwingen te filteren. Wie niet meedoet, wordt door zoekmachines uitgesloten, stelde een medewerker van Microsoft voor.

Wetten
Er zijn wel staten die gebruik maken van filtertechnologieën om hun burgers de toegang tot bepaalde informatie te ontzeggen. Zo heeft de regering van Singapore een lijst met ongeveer 100 websites opgesteld (porno- en politieke sites) die alle Internetaanbieders in het land moeten blokkeren. Ook in China worden van overheidswege onwelgevallige sites, veelal van dissidenten, geweerd. Een nieuwe Australische wet bevoordeelt Internetaanbieders die gebruik maken van filterprogramma's boven providers die vrije toegang bieden tot het Net. De eerste categorie ondernemingen krijgen geen boete als ze toch 'aanstootgevende' of verboden sites doorgeven omdat ze middels de filtersoftware geprobeerd hebben ongewenst materiaal te blokkeren.

In de Verenigde Staten werd in februari van dit jaar een wet opgeschort die scholen en bibliotheken verplichtte om filtersoftware te installeren. Volgens een federale rechter maakte de Child Online Protection Act een ontoelaatbare inbreuk op het grondwettelijke recht op vrijheid van meningsuiting, omdat filters volwassenen de toegang tot legale informatie ontzeggen.

Inmiddels is er een nieuwe wet aangenomen door de Amerikaanse senaat, die alle providers met meer dan 50.000 abonnees verplicht om hun klanten filtersoftware te geven. Blokkeren
Er bestaan inmiddels heel veel verschillende soorten filterprogramma's. Sommige filteren op trefwoorden, andere op URL's (webadressen), weer andere gebruiken beide. Er zijn ook technologieën die via de centrale computer van een netwerk content blokkeren. Wat bijna alle filtersystemen gemeen hebben is dat ze onnauwkeurig zijn.

Het gros van de filters is bedoeld om minderjarigen de toegang tot sekssites te ontzeggen. Om het zekere voor het onzekere te nemen, blokkeren veel programma's alle sites, nieuwsgroepen en chatrooms met woorden als borst, penis en verkrachting. Dus ook sites en forums over borstkanker, impotentie en therapie voor verkrachtingsslachtoffers. Veel programma's blokkeren ook hele domeinen, zoals members.aol.com, huizen.dds.nl en bepaalde wijken in de digitale gemeenschap Geocities omdat enkele van de homepages in die domeinen porno of informatie over homoseksualiteit bevatten. De meeste filterprogramma's hebben de neiging informatie over homoseksualiteit eerder te blokkeren dan soortgelijke informatie over heteroseksualiteit.

Veel filterprogramma's blokkeren alle homo-sites, zonder een onderscheid te maken tussen erotische afbeeldingen of teksten en sites met tips hoe je het beste aan je ouders en vrienden kunt vertellen dat je homoseksueel bent.

Behalve filtersoftware bestaan er ook zoekmachines, Internetaanbieders en websites die gefilterde toegang tot het Net aanbieden. AltaVista heeft een zogeheten family filter zoekmachine die sites over gokken, alcohol en seks blokkeert (jump.altavista.com/cgi-bin/FF). America Online (AOL), met 17 miljoen abonnees 's werelds grootste Internetaanbieder, biedt parental controls aan, een manier voor ouders om speciale profielen voor hun kinderen op te zetten, die afhankelijk van leeftijd bepaalde sites en chatrooms blokkeren.

Groei
Het gebruik van filterprogramma's is in opmars. Volgens een studie van Quality Education Data, een Amerikaans marktonderzoeksbureau voor het onderwijs, gebruikt inmiddels 58 procent van de openbare scholen softwarefilters. In 1998 was dat nog 38 procent van de scholen. Daarnaast gebruikt 31 procent van de Amerikaanse huishoudens met minderjarige kinderen filterproducten, aldus een enquête van het Annenberg Public Policy Center van de universiteit van Pennsylvania. Na het bloedbad op Columbine High School in Littleton, waarbij twee scholieren twaalf medeleerlingen, een lerares en zichzelf ombrachten, steeg de verkoop van het filterproduct Cyber Patrol binnen 8 dagen met 28 procent.

Tegenstanders
Tegenstanders van filterprogramma's, zoals de Amerikaanse burgerrechtenbeweging ACLU en de American Library Association, noemen als meest zwaarwegende bezwaren tegen filtersystemen het feit dat de programma's legale informatie bieden en het feit dat de bedrijven die de programma's maken niet openbaar maken wat ze blokkeren en op welke gronden. Slechts enkele programma's, Net Nanny en Cyber Patrol, maken bekend welke sites en trefwoorden ze blokkeren. Anti-filtering organisaties doen regelmatig onderzoek naar wat filterprogramma's blokkeren. (Klik hier voor een overzicht.)

Geblokkeerde site DejaNews.

Uit die onderzoeken blijkt dat ook onschuldige sites, bijvoorbeeld met de toneelstukken van Shakespeare, de avonturen van Sherlock Holmes en de Koran worden geblokkeerd. Sommige programma's blokkeren ook zoekmachines als DejaNews, omdat deze ook toegang bieden tot informatie over seks.

Cracks
Er zijn verschillende manieren om filters te omzeilen. Tot groot ongenoegen van de producenten van filtersoftware stellen jonge programeurs regelmatig cracks ter beschikking, programma's om de filters uit te schakelen. Peacefire, een jongerenorganisatie tegen filteren, stelt programma's en methodes beschikbaar die alle bekende blokkeringssoftware onklaar maakt. In Singapore nemen Internetgebruikers die het kunnen betalen een abonnement bij een Indonesische of Australische provider om ongecensureerd het Net op te kunnen. In China is momenteel een wildgroei aan Internetcafés, waar ook ongeregistreerde gebruikers kunnen surfen.