Dossier DNA

Nieuws

DNA-bank

Klonen

Humane Genoom

Chromosomen

Vier moeders en geen vader

In Schotland is een schaap gekloond. Het heet Dolly en leeft in een stal bij de stad Edinburgh. Foto's van Dolly zijn over de hele wereld in kranten afgedrukt. En filmpjes met Dolly waren op alle televisiejournaals te zien.

Wim Köhler
Wat is er nou zo bijzonder aan het kloonschaap Dolly?

Dolly lijkt heel erg precies op een ander schaap. Nou en? Je moet altijd al goed kijken voor je verschillen tussen schapen ziet. Alle schapen lijken op elkaar.

Maar een kloon heeft nog iets bijzonders. Normaal is een schaap een jong van een vrouwtjesschaap en van een mannetjesschaap. Een jong dier of een kind is altijd een mengsel van zijn vader en zijn moeder. Jij hebt misschien de kleur ogen van je moeder en de krullen van je vader en de dikke neus van je moeder en de grote oren van je vader. Of net andersom. Ieder kind is een nieuw mengseltje van de erfelijke eigenschappen van de vader en de moeder. (Behalve natuurlijk een eeneiige tweeling, die hebben allebei precies hetzelfde mengsel). Een kloon is geen mengsel. Een kloon krijgt zijn eigenschappen maar van één ouder. Een kloon is een kopie. Waar heb je een kloon voor nodig?

Wat dacht je van een kloon van een panda? Panda's zijn bijna uitgestorven. En voor er jongen komen moet een vrouwtjespanda een mannetjespanda ontmoeten. Dat gebeurt niet zo vaak. Bovendien moeten ze elkaar een beetje aardig vinden, want ze moeten vrijen voor ze een jong kunnen krijgen. Als je weer veel panda's wilt hebben, kun je ze misschien beter klonen tot er weer genoeg zijn om ze op de normale manier jongen te laten krijgen.

Dat klinkt wel van dat doen we even, maar het is nog niet zo makkelijk om een kloon te maken. Wat heb je er voor nodig? Allereerst een mannetjes- of vrouwtjesdier waar je een kloon van wilt maken. En dan nog drie vrouwtjesdieren. We noemen ze panda 1, 2, 3 en 4. De kloon gaat lijken op panda 1. De onderzoeker die een kloon maakt neemt één lichaamscel van panda 1. Aan lichaamscellen is geen gebrek, want iedere panda en ook ieder schaap en ieder mens bestaat uit wel honderduizend miljoen lichaamscellen. Uit de buik van panda 2 halen de kloon-artsen een eicel. Een eicel rijpt normaal in een vrouwtjesbuik om te kunnen worden bevrucht met een spermacel van een mannetjesdier. Daar kan dan een jong uit groeien. Maar voor een kloon is geen sperma nodig. De kloon-artsen halen uit de eicel de moleculen (de genen) die ervoor zorgen dat het jong dat uit het eitje zou moeten groeien een beetje op de moeder lijkt. Die genen worden weggegooid. Daarna wordt de lichaamscel met alle erfelijke eigenschappen van panda 1 in de eicel gestopt.

De eicel wil nu gaan delen tot er een jong dier uit is gegroeid. Normaal gesproken gebeurt dat in de buik van één moeder. Eerst groeit de eicel een paar dagen in de eileiders, daarna een paar maanden in de baarmoeder. Voor een kloon heb je daar panda 3 en 4 voor nodig. Eerst groeit het eitje in de eileider van panda 3. Daar deelt het eitje zich tot het een paar cellen groot is. Daarna plaatsen de kloon-artsen het embryo in de baarmoeder van panda 4. Dat dier wordt zwanger. Panda 4 heet de draagmoeder. Ze zal zich als de moeder van de kloon gedragen. De kloon zal ook melk drinken bij panda 4, maar de kloon heeft de erfelijke eigenschappen van panda 1.

Het is dus toch nog wel ingewikkeld om een kloon te maken. Bij schaap Dolly is het voor het eerst gelukt om een groot dier te klonen. Veel mensen dachten dat het nog jaren zou duren voordat het zou lukken.

Gaan onderzoekers behalve schapen en misschien panda's nu ook mensen klonen? In Nederland en de meeste andere landen willen de regeringen het verbieden. Of ze hebben het al gedaan. In Amerika heeft president Clinton geld afgepakt van de onderzoekers die apen hadden gekloond. De apenkloners hadden gezegd dat ze ook wel een mens wilden klonen. Clinton wil dat niet hebben. Hij vindt dat ieder kind gewoon een vader en een moeder moet hebben. Die onderzoekers hadden die apen trouwens gekloond om veel dezelfde apen te krijgen om er proefdieronderzoek mee te kunnen doen. Dat is niet leuk voor die dieren.

Sommige mensen zijn ook erg bang voor klonen. Ze denken dat er dictators komen die legers van allemaal gehoorzame klonen willen maken. Duizenden kleine Hitlertjes die alleen maar oorlog willen maken.

Maar het belangrijkste is misschien wel dat het niet leuk is om zelf een kloon te zijn. Is de vader of moeder van wie je je eigenschappen hebt geërfd dan je echte vader of moeder? Of is je draagmoeder je moeder? En hoe moet je je eicelmoeder en je eileidermoeder noemen?