Dossier DNA

Nieuws

DNA-bank

Klonen

Humane Genoom

Chromosomen

Het menselijk DNA is voor 97 procent in kaart gebracht. "Het genetisch onderzoek forceert een herstructurering van 's werelds grootste bedrijven."

Door onze redacteur MARCEL AAN DE BRUGH

ROTTERDAM, 27 JUNI. De Amerikaanse president Bill Clinton sprak van een historische dag. De Britse premier Blair sprak over "een revolutie in de medische wetenschap, die veel belangrijker zal blijken te zijn dan de ontdekking van de antibiotica in de vorige eeuw".

Door het ontrafelen van de 'blauwdruk des levens' verwachten DNA- onderzoekers meer zicht te krijgen op het ontstaan van ziekten zoals diabetes, depressie en osteoporose. Het menselijk DNA, met zijn naar schatting 80.000 genen, biedt de farmaceutische industrie talloze doelwitten om nieuwe medicijnen tegen te ontwikkelen.

De 'blauwdruk des levens' is ongeveer vijf jaar eerder ontrafeld dan gepland. Dat komt doordat het in 1990 gestarte, publieke Humane Genome Project twee jaar geleden ineens concurrentie kreeg van het Amerikaanse bedrijf Celera Genomics, dat in handen is van Craig Venter. Het menselijk DNA is publieke kennis, het behoort iedereen toe. Maar tegelijkertijd valt er aan 'het boek des levens' veel geld te verdienen.

Dat laatste blijkt onder andere uit het aantal bedrijven dat bijvoorbeeld diagnostische tests, medicijnen of nieuwe biomaterialen ontwikkelt. Het totaal aantal biotech-bedrijven in Europa bedroeg vorig jaar 1.350, 15 procent meer dan het jaar daarvoor. Minister Jorritsma stelde begin dit jaar 100 miljoen gulden beschikbaar om startende ondernemers in de biotechnologie te ondersteunen.

In Amerika gaan de ontwikkelingen nog sneller. In de eerste 90 dagen van dit jaar haalden de Amerikaanse biotech-bedrijven 15,5 miljard dollar (ruim 36 miljard gulden) op aan kapitaal. Ter vergelijking: in Europa haalden biotech-bedrijven ongeveer 1 miljard gulden op aan durfkapitaal.

Farmaceutische en chemische bedrijven proberen nu in hoog tempo genen te patenteren, om op basis daarvan bijvoorbeeld een medicijn te ontwikkelen. Clinton en Blair spraken daar begin dit jaar hun zorgen over uit. Ze drongen er op aan dat patentbureaus niet zomaar patent verlenen op stukken DNA. Ook de ontwikkeling van DNA-tests voor de erfelijke aanleg van bijvoorbeeld borstkanker en taaislijmziekte roept vragen op. Moet diagnose van een ziekte wel mogelijk zijn als er (nog) geen medicijn tegen bestaat? Mogen werkgevers en verzekeringsmaatschappijen toegang hebben tot de uitslag van zo'n test? Hoe imposant de bereikte mijlpaal ook is, hij is slechts onderdeel van een veel grotere revolutie die zich nu afspeelt, de genetische revolutie. Kennis over het erfelijk materiaal van bacteriën, schimmels, planten en dieren komt in steeds hoger tempo beschikbaar. Dat gaat gepaard met snelle ontwikkelingen in de informatica, de apparatenbouw en de materiaalkunde. "Het komt nu vooral aan op snelheid, vaardigheid en fabrieksmatig screenen", zei dr. Gordon Ringold van het Amerikaanse bedrijf Affymax eerder.

Het is vooral die stijgende snelheid die opvalt. Een aantal jaren geleden bestudeerde een chemicus gedurende een aantal weken of maanden één enkel molecuul. Nu analyseert hij er duizenden per dag. Daardoor zal het aantal medicijnen dat op de markt komt de komende jaren snel toenemen. De vraag is wie al die dure, hightech middelen gaat betalen; de overheid, de ziekenhuizen, de samenleving?

De genetische revolutie heeft trouwens niet alleen effect op de farmaceutische industrie. Ook de chemische, agrarische, cosmetische en voedingsindustrie haalt DNA-technieken in huis. Behalve farmaceutica, zullen er in de toekomst steeds meer zogeheten nutraceuticals (voedingsmiddelen met een gezondheidsclaim) en cosmeceuticals (cosmetica met een gezondheidsclaim) op de markt verschijnen. "Het genetisch onderzoek forceert een herstructurering van 's werelds grootste bedrijven", schreef econoom Juan Enriquez van Harvard Business School vorig jaar in een analyse over effect van genetisch onderzoek op de wereldeconomie.

Zo produceren chemische bedrijven niet alleen meer plastics, verven, vezels en lijmen, maar ook geneesmiddelen, transgene planten, of enzymen voor bijvoorbeeld de voedingsindustrie. De Amerikaanse multinational Monsanto kocht een aantal jaren geleden voor 6,6 miljard dollar vier grote zaadveredelaars op. DuPont kocht voor 1,7 miljard dollar een zaadveredelaar op, en betaalde 2,6 miljard dollar voor het opzetten van een farmaceutische tak. Multinationals als Aventis, Dow Chemical, Bayer, Akzo Nobel en DSM afficheren zich graag als 'life science' bedrijven. Ze bedrijven niet langer chemie, maar levenswetenschappen.

Dreef de farmaceutische industrie jarenlang op chemie, nu is dat genomics, de kennis over en de toepassing van erfelijke informatie. De stijgende kosten van medicijnontwikkeling hebben gezorgd voor een fusiegolf. Ciba-Geigy en Sandoz fuseerden tot Novartis, Astra en Zeneca gingen vorig jaar samen, net als GlaxoWellcome en SmithKline Beecham.