Geldsporen

Door Joost Oranje
Twee jaar na dato is justitie bezig het grote beursfraudeonderzoek, beter bekend als `Operatie Clickfonds', te sluiten. Wat is er precies terecht gekomen van de naspeuringen naar het vermoeden dat destijds het meeste aandacht trok: het witwassen van criminele gelden via de beurs? Een onderzoek naar de stand van zaken aan de hand van gesprekken en vertrouwelijke justitiedossiers.

Op de Hollandse club in Chur was het ooit het gesprek van de dag. Nu komt het onderwerp nog maar sporadisch aan de orde. Dan heeft een van de Nederlanders weer eens iets op één van de Internet-pagina's van de kranten gelezen, of via de schotel een flardje op het Nederlandse nieuws gezien. Maar over het algemeen is de beursfraude (of `Operatie Clickfonds') geen gespreksthema meer.

Dat was eind 1997 wel anders.

Toen werd de rust in één van Zwitserlands oudste steden, vredig gelegen in het Rijndal, ruw verstoord met de komst van de Amsterdamse fraudeofficier van justitie Henk de Graaff. In zijn kielzog verscheen de complete vaderlandse pers die bij leden van de Hollandse club informatie probeerde los te krijgen en met hun camera's sfeertotaaltjes draaiden van het landschap met plukken wolken tussen de bergen, van de chalets met rode bloemen op de balkons en van de namen in neon van de diverse Zwitserse banken. Het beursfraudeschandaal was toen al weken voorpaginanieuws in Nederland en woorden als `coderekeninghouders', `frontrunning' of `subaccounts' bijna gangbare begrippen.

De officier van justitie was veel te vinden in het gebouw van het Untersuchungsrichteramt in de Sennhofstrasse nummer 17 waar hij een aantal Nederlandse rechtshulpverzoeken toelichtte aan de Zwitserse onderzoeksrechter en toestemming vroeg om honderden documenten bij verdachte personen en bedrijven in beslag te nemen. Het ging vooral om dossiers die duidelijkheid moesten geven over de identiteit van tientallen coderekeninghouders, mensen die in Zwitserland een rekening aanhielden waarop ze `niet gefiscaliseerd vermogen' hadden gestort en daarmee vanuit Zwitserland op de Amsterdamse beurs actief waren.

Toen de officier in een stationwagen vol dossiers weer richting Nederland was gereden, toen alle journalisten weer huiswaarts gingen en toen de krant met daarin een foto van een bekend en gerespecteerd lid van de Hollandse club met een zwart balkje over zijn ogen al lang en breed in de kattebak lag; toen keerde de rust eindelijk terug in wat de toeristische folders als Heidi's Heimat aanprijzen.

Dat bekende lid met het balkje over zijn ogen was Dirk de Groot, wonend in Igis, niet ver van Chur. Al jaren runde hij een praktijk als Treuhänder, in Zwitserland. Op vrijdag 24 oktober 1997 was hij op familiebezoek in Bussum en werd, tijdens het winkelen, gearresteerd en voor weken vastgezet in de penitentiaire inrichting Almere Binnen. Uit de justitiedossiers blijkt dat Dirk de Groot bij de start van Operatie Clickfonds, samen met effectenhandelaar Han Vermeulen, dè speerpunt van het onderzoek was.

Volgens justitie is De Groot een spil in de belastingontduikingsconstructie via coderekeningen. In een van de afrondende dossiers concludeert de FIOD dat hij ,,ervoor zorgde door vanuit een Zwitserse Treuhand te opereren dat in Nederland de identiteit van de begunstigden tot de verschillende coderekeningen niet was te achterhalen. [...] Tevens zorgde De Groot ervoor dat de benodigde buitenlandse rechtspersonen werden opgericht dan wel overgenomen''.

Maar er was meer.

De Groot zou ook een belangrijke rol spelen in een netwerk van rechtspersonen die mogelijk criminele gelden witwassen. In het Clickfondsdossier wordt het zo geformuleerd: ,,Een conglomeraat van rechtspersonen die over en weer worden gebruikt om transacties mee te verrichten en op dusdanige wijze dat er geldstromen ontstaan waar op het eerste gezicht de economische ratio lijkt te ontbreken en die er op gericht lijken te zijn om aan vermogen weer een legitieme status mee te geven''.

Deze `criminele link' lekte al snel uit en in een persbericht van 17 december 1997 met de kop `beursfraude' noemde justitie zelf ,,heling/witwassen van zwart en/of door misdrijf verkregen geld'' een van de vier ,,hoofdlijnen'' in het Clickfondsonderzoek. In de pers waren toen al verhalen opgedoken over een connectie met de drugsbende van Johan V., beter bekend als `De Hakkelaar'. In zijn in beslag genomen elektronische agenda, en in die van zijn rechterhand Theodorus R., was de naam opgedoken van ene `Bernhard'. Het verwees naar Bernard M., volgens een verslag van de regionale Criminele Inlichtingendienst (CID) Amsterdam-Amstelland uit november '96, iemand die ,,aan het hoofd zou staan van een `witwasconstructie' die werkt voor de organisatie van Johan V.'' Deze M. zou zijn betrokken bij ,,tal van bedrijven'' die, zo meldt de CID-informatie, ,,zich ook bezig houden met handel in verdovende middelen en het witwassen van gelden'' en ,,vermoedelijk zijn opgezet en worden beheerd door Dirk de Groot''.

Dat was andere koek. Hier praatten we niet meer over mensen die een tonnetje-of-wat zwart naar Zwitserland brengen, hier klinkt de suggestie van infiltratie van criminele elementen in de financiële bovenwereld. Daarmee kreeg het beursfraudeonderzoek een nieuwe dimensie en de persoon Dirk de Groot ook. Op de Hollandse club in Chur spreken ze er nu nog met verbijstering over. De Groot onderdeel van een criminele bende? Van een drugsimperium dat geld witwast? Onmogelijk, zegt iedereen in koor. Daar is hij één: te verstandig voor, hij heeft – twee – het geld niet nodig, en drie: hij is er gewoon de man niet naar.

Maar het Clickfondsteam denkt daar nog steeds heel anders over. In alle stilte is er de afgelopen maanden intensief geprobeerd de `criminele lijn' in Operatie Clickfonds bloot te leggen. Daarbij is halverwege het onderzoek de werkwijze veranderd, zo valt op te maken uit de dossiers. Werd in het begin vooral gezocht naar personen, de afgelopen tijd is vooral nadruk gelegd op geldsporen die verdachten achterlaten. Het is een methode die grote overeenkomsten vertoont met de werkwijze van het zogenaamde Kolibri-team van de FIOD, dat na jarenlang financieel rechercheren het imperium van de Hakkelaar ontleedde.

Follow the money, is de afgelopen tijd een veelgehoord begrip in de gebouwen aan de Amsterdamse Parnassusweg, waarvandaan officier van justitie De Graaff de Clickfondsoperatie aanstuurt. En dat heeft het onderzoeksteam gedaan. Aan de hand van in beslag genomen administratie is een groot aantal geldstromen ontleed, die uiteindelijk via zes ondernemingen en een aantal aftakkingen van deze bedrijven zouden zijn gelopen. De meeste namen (en veelal ook achterliggende structuren) had justitie al eerder verzameld; wat het Clickfondsteam nu gedaan heeft is de kapitaalstromen ontleden en onderbrengen bij de diverse ondernemingen. Uiteindelijk blijkt het te gaan om in totaal ruim zestien miljoen gulden, waar justitie het etiket `dubieuze geldstromen' aan hangt, omdat niet duidelijk is wat de oorsprong van het kapitaal is en waarom bepaalde handelingen worden verricht. Het vermoeden is dat het om criminele witwasconstructies gaat.

De vele honderden pagina's bankafschriften, stortingsbewijzen en doorboekingsformulieren laten intensief kapitaalverkeer zien waarbij Dirk de Groot als tussenpersoon veel is betrokken. Ook Bernard M., de vermeende `witwasser' van de Hakkelaar speelt een rol, hij is bij een aantal van de genoemde bedrijven (of delen daarvan) betrokken. Justitie neemt zijn persoon blijkbaar zo serieus dat er inmiddels een gerechtelijk vooronderzoek tegen hem blijkt te lopen. In maart dit jaar is hij aangehouden en gehoord. Veel leverde dat trouwens niet op: M. beriep zich op zijn zwijgrecht.

Ook in Zwitserland blijkt justitie de afgelopen maanden zeer actief geweest. Via een rechtshulpverzoek heeft Nederland Bern gevraagd onderzoek te doen naar de herkomst van gelden op drie rekeningen bij de bank Schweizerische Kredietanstalt in Chur. Daarnaast is, op verzoek van Nederland, een ex-medewerker van De Groot vanuit Zwitserland uitgeleverd voor verhoor en heeft justitie de Zwitserse autoriteiten gevraagd om De Groot zelf te ondervragen over een aantal zaken. Ook De Groot beriep zich bij dat verhoor, dat op 1 juli van dit jaar in Chur door onderzoeksrechter A. Cantieni werd afgenomen, overigens op zijn zwijgrecht.

Daarnaast heeft het Clickfondsteam de afgelopen maanden veel onderzoek gedaan in Engeland waar een aantal getuigen zou willen verklaren dat bepaalde gelden van de ruim 16 miljoen afkomstig zouden zijn uit drugshandel. De meeste getuigenissen moeten de komende nog binnenkomen bij justitie. Het dossier bevat momenteel een recente verklaring van een voor drugshandel veroordeelde Brit, dit jaar opgenomen in het Engelse Wakefield, waarin deze verklaart dat een deel van een investering (500.000 pond) in een van de geselecteerde bedrijven (Tritel Cooperation) afkomstig zou zijn uit ,,drugtrafficking''.

Het dossier is de weerslag van een grote hoeveelheid gedetailleerd werk. De omvangrijke geldstromen zijn minitieus blootgelegd, maar tegelijkertijd is er nergens op te maken dat ze uit de misdaad afkomstig zijn. Het onderzoek laat zien hoe tonnen en miljoenen over de wereld flitsen; bij bepaalde transacties zijn ook wel vraagtekens te plaatsen, maar strafbare feiten zijn in eerste instantie niet te constateren. Bronnen binnen het Clickfondsteam bevestigen dan ook dat justitie het vooral zal moeten hebben van belastende verklaringen van betrouwbare getuigen die verklaren dat bepaalde gelden bijvoorbeeld uit drugshandel zijn verkregen. Vandaar dat er veel waarde wordt gehecht aan de recente Engelse getuigenissen.

In het onderzoek naar het vermeende witwaswerk heeft Justitie veel naspeuringen gedaan in de organisatie van de Hakkelaar. Zijn naam komt regelmatig in het dossier voor, getuigen worden specifiek over personen in de Hakkelaar-organisatie gehoord en er zijn fotoconfrontaties gehouden waarbij personen die betrokken zijn bij de zes uitgeselecteerde bedrijven afbeeldingen herkennen van mensen die in de organisatie van De Hakkelaar een rol speelden, zoals een `controleman' op het hasjschip de Lucas.

Ook rondom Bernard M. is veel onderzoek gedaan – volgens zijn advocaat L. Mannheims ,,een zinloze exercitie''. Zij zegt het ,,een raadsel'' te vinden wat justitie nou precies wil. ,,Mijn cliënt kent de Hakkelaar helemaal niet en er is na maanden onderzoek geen begin van bewijs wat dat tegenspreekt''. Zij wijst op een passage uit het bewuste CID–verslag van 1996 waarin, naast de mededeling over de vermeende band tussen M. en De Hakkelaar, óók staat dat de informatie ,,niet door andere bronnen is bevestigd en derhalve niet op zijn betrouwbaarheid kon worden getoetst''. Mannheims noemt de Britse getuigenverklaringen ,,meer dan vaag. Ik zie geen verband met criminele gelden en al helemaal geen beursfraude.''

Inderdaad is er binnen de ruim zestien miljoen geen enkele geldstroom getraceerd die via de beurs loopt. Maar dat neemt natuurlijk niet weg dat Operatie Clickfonds wellicht leidt tot een verbinding naar criminele gelden. Vooralsnog moet daar echter nog nader onderzoek naar worden gedaan, zo blijkt uit een van de afrondende recente procesverbalen. Daarin wordt gesteld dat er ,,in een nader onderzoek bevestiging dient te worden gezocht voor het meermaals geuite vermoeden dat de in eerste instantie contant gestorte gelden voor in totaal ruim zestien miljoen gefourneerd zijn door de groep personen die M. vertegenwoordigt.''

Zal het Openbaar Ministerie aan kunnen tonen dat een substantieel deel van de geldstromen zijn oorsprong vond in criminele activiteiten? De Amsterdamse hoofdofficier van justitie J. Vrakking, onder wiens verantwoordelijkheid Operatie Clickfonds plaatsvindt, wil desgevraagd niet inhoudelijk op de kwestie ingaan, maar ontkent met klem dat het onderzoek naar de criminele lijn op dood spoor zou zitten: ,,Daar is echt geen sprake van. We hebben de structuur rond de ruim zestien miljoen gulden nu goed in kaart gebracht en verwachten binnenkort aanvullende informatie. Bewijzen dat er criminele gelden bij betrokken zijn zal niet makkelijk worden, maar we hebben nu nog veel te veel interessante lijntjes om de zaak van tafel te halen.''