Operatie Clickfonds is nu al een succes

Door Joost Oranje
Het meest omvangrijke onderzoek naar financiële fraude, 'Operatie Clickfonds', is bijna twee jaar aan de gang. Verantwoordelijk hoofdofficier van justitie mr. J. Vrakking van het Amsterdamse parket vindt het nu al een succes. Van ongeduld en scepsis moet hij niets hebben.

Hans Vrakking, hoofdofficier van justitie bij het parket in Amsterdam, haalt zuchtend een grote fles Spa Rood onder zijn vergadertafel vandaan. De vraag was of 'Operatie Clickfonds' tot nu toe eigenlijk niet een beetje tegenvalt. Toegegeven, de fiscus heeft inmiddels bijna honderd miljoen aan boetes en naheffingen vanwege belastingontduiking binnengehaald, maar van beursfraude is nog maar weinig gebleken. En dat terwijl het daar toch allemaal om begonnen was? Vrakking, terwijl hij langzaam een plastic bekertje volschenkt: ,,Ik vind die conclusie te vroeg getrokken. De belangrijkste zaken moeten nog komen en los daarvan: die honderd miljoen is toch leuk voor de belastingbetaler?''

Dat laatste is onmiskenbaar waar. Maar wat óók waar is, is dat de buitenwereld, bijna twee jaar na de start van het beursfraudeonderzoek, nog maar weinig zicht heeft op de concrete uitwerkingen van de verdenkingen die door justitie naar buiten zijn gebracht. En die liegen er niet om: frontrunning, voorwetenschap, steekpenningen, lidmaatschap criminele organisatie, witwassen van criminele gelden.

Het begon allemaal in oktober 1997 en zette de Amsterdamse financiële wereld op z'n kop. Vergezeld door een publiciteitshausse kwamen vooraanstaande beurshandelaren, ondernemers en pensioenfondsbeheerders achter de tralies terecht. Er werden invallen gedaan bij gerenommeerde banken en effectenhuizen. Daar trof justitie onder andere coderekeningen in het buitenland aan, waarop personen geld voor de fiscus verborgen hielden. Maar hard bewijs voor wat voor het gemak 'beursfraude' werd genoemd (bijvoorbeeld het witwassen van criminele gelden via de beurs, handel met voorwetenschap of het 'meelopen' met aandelentransacties door pensioenfondsbeheerders) is nog steeds niet aangetoond. Deze week werd bekend dat de man waarvan het vermoeden leefde dat hij een spil zou zijn in een voorkennisnetwerk, oud Philips pensioenfondsbeheerder Fred H., een schikking met justitie heeft getroffen en niet meer wordt vervolgd. Vrakking wil er weinig over kwijt: ,,In die zaak is aan alle gevoelens van gerechtigheid tegemoet gekomen. Meneer had reeds een lange tijd vastgezeten, heeft publicitair nogal wat voor de kiezen gehad en bovendien een gigantische financiële aderlating moeten doen.''

Maar voorkennis, of de variant front- running, is blijkbaar niet te bewijzen?

,,Dat hebben we, wat deze persoon betreft, ook nooit ten laste gelegd. We hebben wel intensief onderzoek gedaan en de zaak is voor ons bevredigend opgelost. Vergeet niet: er heeft niet alleen een fiscale, maar ook een aanzienlijke strafrechterlijke afrekening plaatsgehad.'

Gaat Operatie Clickfonds uiteindelijk om beursfraude of om fiscale fraude?

,,Om allebei. Maar op het gebied van belastingontduiking is het een gigantische zaak gebleken, waar je niet zomaar schouderophalend aan voorbij kan gaan. Tot nu toe hebben we veel fiscale zaken met succes afgehandeld. We hebben veel geschikt en een aanzienlijk bedrag aan boetes en navorderingen binnengehaald. Daarnaast is een aantal coderekeninghouders veroordeeld.

,,Inmiddels zijn bijna alle onderzoeken afgerond, het enige waar we nog op wachten zijn twee aanvullingen in deelonderzoeken. Die zijn eind oktober klaar en dan zijn ook de grote zaken tegen de vier hoofdverdachten voor ons rond. Daarin komen zeker andere aspecten dan alléén belastingontduiking aan de orde, zoals misbruik van voorkennis, het betalen van steekpenningen en het lidmaatschap van een criminele organisatie. Verder hebben wij het sterke vermoeden dat er gelden afkomstig uit de misdaad zijn witgewassen, maar of we dat aspect ook hard kunnen aantonen kan ik nu nog niet zeggen.

,,Overigens hebben wij als Openbaar Ministerie altijd gezegd: het woord 'beursfraude' dekt niet waar wij mee bezig zijn. Een aspect als voorwetenschap is bijvoorbeeld maar een onderdeel van het geheel. Maar ik denk dat het meer belicht is omdat voorkennis in het brandpunt van de belangstelling staat en stond en dus meer aansprak.''

Vooral omdat het OM er niet in slaagt voorkenniszaken veroordeeld te krijgen. Gaat dat uiteindelijk in het Clickfondsdossier wel lukken?

,,Dat weet ik natuurlijk niet. Maar wij denken dat we een aantal goede zaken hebben die we aan de rechter kunnen voorleggen. Waarmee ik niet ontken dat voorkennis een heel ingewikkeld terrein is, vooral omdat het onder het strafrecht niet makkelijk te bewijzen is. Je ziet dan ook in het buitenland steeds meer dat voorkennisaffaires civielrechterlijk worden afgehandeld. Maar het feit dat het ingewikkeld is, betekent niet per definitie dat je het maar niet moet voorbrengen.''

Is er een patroon te ontdekken in de zaken van de vier hoofdverdachten, de effectenhandelaren H. Vermeulen, E. Swaab, Adri S. en vermogensbeheerder D. de Groot?

,,Het gaat om verschillende zaken met hier en daar verbindingen. Wat we veel zien is dat de verdachten allemaal op hun manier een systeem in stand hebben gehouden, of zelfs opgericht, met het vooropgezette doel om op grote schaal de fiscus te ontlopen, waarbij óók beursfraude-instrumenten zijn gebruikt. Men was zich bewust, of had op z'n minst kunnen weten, dat men medeplichtig was aan illegale activiteiten. Onze stelling is: dat valt onder artikel 140, lidmaatschap van een criminele organisatie. Natuurlijk realiseer ik me dat wij als OM daarbij opzet moeten kunnen aantonen. Maar ik denk dat we zoveel hard bewijs en belastende verklaringen hebben, dat we hierin absoluut een zaak hebben.''

Hoe staat het met E. Swaab, de enige hoofdverdachte die nog niet gehoord is omdat hij zich in Zwitserland bevindt?

,,Meneer is naast Nederlander ook Zwitser en dat land levert haar staatsburgers niet uit. Dat is dus complicerend. Wij willen graag met hem praten, want zijn zaak is ingewikkeld en financieel zeer omvangrijk, alleen al op fiscaal gebied. Bij de honderd miljoen die we nu al binnen hebben, is zijn aandeel nog niet eens meegerekend en ik verzeker u dat dat aanzienlijk is. Hij wil echter geen contact met ons. Prima, maar wij gaan gewoon door met ons onderzoek. Desnoods brengen we de zaak zonder hem voor en dan is er de kans dat hij bij verstek wordt veroordeeld. De Bouterse-variant, zeg maar.''

Wat vindt u van de kritiek dat de onderzoek wel erg lang duurt en dat de verdachten daardoor bij voorbaat veroordeeld zijn?

,,Gezien de omvang en de ingewikkelde structuren vind ik eerlijk gezegd dat het helemaal niet zo lang duurt. Een fraude-onderzoek vereist veel studie, het is geen kwestie van een voorwerp naar het gerechterlijk labaratorium brengen, wachten op de uitslag en iemand arresteren. Om verantwoord verder te kunnen zoeken, zul je verdachten toch eerst moeten horen, dat is onvermijdelijk. Bovendien is het Clickfondsonderzoek betrekkelijk klein begonnen, vanuit een civiele, fiscale procedure. Er kwamen steeds meer vertakkingen bij, ook in het buitenland, die we allemaal moesten bekijken. Als je al die aspecten meeweegt, is de tijdsduur niet extreem lang geweest.''

Heeft het er ook niet mee te maken dat het OM de benodigde expertise niet in huis heeft?

,,Onzin. Onze expertise is zelfs vergroot omdat er de afgelopen jaren veel nieuwe kennis is opgedaan door de intensieve samenwerking met de Fiscale Inlichtingen en Opsporingsdienst (FIOD) en de Economische Controledienst (ECD). Maar wij zijn natuurlijk geen beurshandelaren of bankiers, ons vak is vervolgen. Een officier van justitie kijkt primair naar de strafrechterlijke aspecten en zal heus wel eens een verkeerde beursterm gebruiken. Maar dat betekent niet dat hij niet weet waar hij over praat.''

Wanneer is het Clickfonds voor u een succes?

,,Operatie Clickfonds heeft vreselijk veel in beweging gezet. Financiële integriteit is voluit in beeld gekomen, er zijn stappen genomen om het toezicht te verbeteren, de normstelling is veranderd. Vroeger was belastingontduiken toch een beetje de nationale sport, iets waar eigenlijk niets mis mee was, want iedereen deed het toch? Mede door het Clickfondsonderzoek is die instelling in discussie gekomen. Verder is na de gebeurtenissen in oktober 1997 het Financieel Expertise Centrum opgericht, waarin een aantal betrokken overheidsdiensten samenwerkt. Tot slot wil ik die honderd miljoen aan belastingopbrengsten niet vergeten. Afgezet tegen de ongeveer vijftien miljoen gulden die het onderzoek gekost heeft, is dat een aardig resultaat. Eigenlijk is het Clickfonds voor mij nú al een succes.''