Soms gebeuren er in een restaurant opmerkelijke dingen. Neem het befaamde Amsterdamse etablissement 'De Oesterbar' op 24 oktober 1997. Aan een tafel zat een van de bestuurders van een gerenommeerde Amsterdamse financiële instelling. Zijn gezelschap was de vermogende Nederlandse directeur van een Engels effectenkantoor. Samen prikten ze gezellig een vorkje. Zaken doen aan tafel, heet dat.

De bestuurder was Marius Klunne, een van de drie directieleden van Bank Bangert Pontier (BBP), een zakenbank met vooral vermogende klanten. De directeur was Edgar James (Eddy) Swaab, verbonden aan het Britse bedrijf Financial Trading & Consultancy (FTC), en eigenaar van een aantal rekeningen die BBP voor hem beheerde.

Via die rekeningen deed Swaab grote buitenlandse transacties. Daarnaast had hij de afgelopen jaren bij BBP voor miljoenen guldens aan contant geld opgenomen. Geen gewone klant die Swaab, vonden BBP-medewerkers. De contante kasopnames waren wel erg fors en aan veel transacties zat op een of andere manier een luchtje, zo werd gefluisterd. Maar ach: het was een gewaardeerde klant en de directie had er nooit iets van gezegd.

Marius Klunne was Swaabs 'account-manager', zijn aanspreekpunt bij BBP. Ze kenden elkaar al jaren; via Klunne was Swaab als klant bij de bank binnengekomen. Het was dan ook niet de eerste keer dat ze samen lunchten.

Op een gegeven moment haalde Marius Klunne een enveloppe tevoorschijn. Daarin zaten vijftig briefjes van duizend gulden met een groene geldwikkel. En nog eens vijftig briefjes van duizend met een blauwe geldwikkel. '2 x 50 Kilgarvan' stond erop, dat was de naam van een van zijn buitenlandse rekeningen bij BBP. Swaab tekende keurig de kwitantie van zijn bank, nummer D/3074-21. Hij stopte de spullen in de binnenzak van zijn colbertjasje en ze aten verder.

Die middag arriveerde Edgar Swaab bij zijn appartement in de P.C. Hooftstraat. Hij hing zijn colbertjasje, met een ton aan contant geld in de binnenzak, weg en dacht met zijn familieleden een rustige avond tegemoet te gaan. Maar om 16.45 uur werd er aangebeld door mr. J. Moors, rechter-commissaris, en E. Vennekes, hulpofficier van justitie. Ze hadden nog vijf mensen bij zich. De rechter-commissaris verbood alle telefoonverkeer en om 16.52 uur begon de huiszoeking in het Amsterdamse appartement.

Op dat moment wisten nog maar weinig mensen dat op 12 september (bij de Effectenbeurs), op 26 september (opnieuw de Beurs en de Kas Associatie) en op 7 oktober (bij de Barclays Bank aan de Strawinskylaan) ook al huiszoekingen waren verricht. En dat op datzelfde tijdstip in dertien andere panden ambtenaren, net als bij Eddy Swaab, dozen met ordners, papieren, dagafschriften en nog veel meer naar buiten droegen. Dat er ook invallen waren in het buitenland, onder andere bij Swaabs FTC-kantoor in Londen. Dat er arrestaties werden verricht. Het was het startsein van de 'beursfraudezaak', later beter bekend als Operatie Clickfonds.

Om 20.13 uur verliet het onverwachte bezoek het appartement van Eddy Swaab. Op drie velletjes hadden ze gedetailleerd met de hand opgeschreven wat er allemaal was meegenomen. Een Unisys-computer, een verlopen paspoort, faxen, diskettes, agenda's, 'stukken uit prullenbak', 'stukken uit tas onder bureau', adresetiketten en nog veel meer. De heren vonden ook het contante geld dat hij die middag in de Oesterbar van zijn 'Kilgarvan'-rekening uitgekeerd had gekregen: '2 geldwikkels in colbert meneer Swaab' hadden ze op de lijst genoteerd. Daarnaast werden ook nog tienduizenden guldens, Franse- en Zwitserse francs gevonden. Het was omschreven als 'grote sommen geld'.

Toen ze allemaal weg waren, en het Journaal om tien uur onder nachtelijke beelden van Beursplein 5 meldde dat er arrestaties waren gepleegd en huiszoekingen waren gedaan, belde Eddy Swaab met zijn advocaten. Ondanks de huiszoeking was hij een beetje opgelucht. In tegenstelling tot andere beursmensen als Han Vermeulen (en later ook Adri S. en Dirk de Groot) was hij niet in een of andere politiecel beland. En dat was vooral omdat de heren van justitie een belangrijk document uit zijn kluis niet hadden meegenomen. Ze hadden het wel gezien, en de rechter-commissaris had het zelfs in handen gehad. Maar het in het Engels gestelde document was na wat aarzeling als 'te privacy-gevoelig' terzijde gelegd. En dat kwam Eddy Swaab heel goed uit.

Imperium

Het document was een brief, gericht aan een vriend en opgesteld als een soort testament, voor het geval Swaab mocht te komen overlijden. ,,Laten we niet al te sentimenteel doen nu ik er niet meer ben'', was de aanhef: dit moet er met mijn witte en zwarte bezittingen (,,white and black assets'', stond er letterlijk) gebeuren.

Er stond precies beschreven hoe alles verdeeld moest worden, met namen en al. Werknemers van bankinstellingen werden genoemd, onder wie de ervaren effectenman Lou van Nieuwkerk, zijn 'vader' in het vak, commissaris bij FTC en de man die ervoor gezorgd had dat Robeco een belang nam in FTC. Swaabs hele vermogen, meer dan honderd miljoen gulden, stond ontleed in de brief. Maar ook openstaande posten, schulden, onroerend goedprojecten waarvan je niet één-twee-drie kon zien dat hij erachter zat. Met dit document in de hand, realiseerde Swaab zich, had justitie een aantal aardige vragen kunnen stellen. Zijn hele imperium stond erin.

Niet dat alle zorgen voorbij waren, natuurlijk. In de agenda's bijvoorbeeld, die justitie wèl in beslag had genomen, stonden gegevens die hij liever niet bekend had, zeker niet bij justitie of de Belastingdienst. Initialen, namen, getallen, bankrekeningnummers. Maar het was incompleet en bovendien moest het allemaal worden ontrafeld.

Eddy Swaab realiseerde zich dat het riskant zou kunnen worden om in Nederland te blijven. In ieder geval, zo wist hij, zou er op den duur een groot fiscaal probleem opdoemen. Hij voorzag een discussie met de Nederlandse Belastingdienst, geconcentreerd op de vraag wat zijn werkelijke verblijfplaats was: Amsterdam of Londen. Als dat Nederland zou worden, en dat was niet ondenkbaar want hij was hier regelmatig, dan kon hij een gigantische claim van de fiscus tegemoetzien.

De dagen na de huiszoeking werd Swaab een beetje zenuwachtig. In de media werden steeds meer arrestaties gemeld en het was ook duidelijk dat de FIOD een belangrijke rol in het Clickfonds-onderzoek speelde. Zijn raadslieden probeerden poolshoogte bij justitie te nemen. Maar daar ging men niet in op het aanbod om te praten. Naarmate de dagen vorderden, kreeg hij het advies om uit Nederland te vertrekken. Zijn adviseurs konden hem niet garanderen dat justitie niet plotseling alsnog op de stoep zou staan en hem zou oppakken.

De dagen na 24 oktober volgden steeds nieuwe berichten over arrestaties. Vragen in de Tweede Kamer. Beurshandelaren met balkjes over hun ogen in de krant. Maar niets over Eddy Swaab. En niets over Bank Bangert Pontier.

Op maandag 27 oktober dronk Swaab nog een kopje koffie met Marius Klunne. Hij vertelde niets over het onverwachte bezoek van justitie. Dat werd bij BBP pas de volgende dag bekend toen de Financial Times over Swaabs betrokkenheid bij het Nederlandse beursfraudeschandaal schreef. Pas een week later berichtten de Nederlandse media over de huiszoeking in de P.C. Hooftstraat. En over de gevonden ton aan contanten, afkomstig van BBP.

Daarna gingen de ontwikkelingen snel. Er kwam ook een huiszoeking bij Bank Bangert Pontier. De directie moest het veld ruimen. En Eddy Swaab vertrok uiteindelijk naar Zwitserland. Het was maar goed dat hij behalve de Nederlandse ook de Zwitserse nationaliteit bezat. En dat hij daar eigen woonruimte had, niet ver van zijn moeders woning bij Lugano. Natuurlijk had hij ervoor gezorgd dat 'het' document, ver van ongewenste blikken, inmiddels in een nieuwe kluis lag.

Laag profiel

Wat is er eigenlijk mis met Eddy Swaab? ,,Niets'', zeggen zijn vrienden. ,,Wel iets'', zeggen ze bij Bank Bangert Pontier. ,,Heel wat'', zeggen ze bij de Belastingdienst en justitie. Justitie verdenkt Swaab inmiddels van misbruik van voorwetenschap, omkoping en lidmaatschap van een criminele organisatie.

In het Amsterdamse financiële wereldje was Eddy Swaab tot voor kort maar in kleine kring bekend. Hij deed veel van zijn zaken vanuit Londen, opereerde met zijn transacties via buitenlandse beurzen en had volgens een bankdirecteur op Beursplein 5 een 'laag profiel'.

Als directeur van FTC handelde hij voor zijn klanten met grote financiële instellingen, maar ook namens zichzelf. Dat gebeurde veel in vreemde valuta, staatsobligaties of warrants. Hij is betrokken bij veel buitenlandse rechtspersonen en bij Bank Bangert Pontier had hij een aantal rekeningen lopen van vennootschappen met namen als Kilgarvan, Lucmare of Commodity Trade. Zelf was hij niet direct als eigenaar van de rekeningen te traceren; ze stonden bijvoorbeeld op naam van familieleden.

Eddy Swaab komt uit een gegoede familie, geldt als slim en is, zo zeggen bekenden ,,gedreven door honger om nog rijker te worden dan hij al is''. Via zijn vennootschappen deed hij tal van transacties die in de dossiers over Bank Bangert Pontier van de FIOD en De Nederlandsche Bank (DNB) als 'opmerkelijk' worden gekenschetst.

Vele malen werden pakketten effecten in korte tijd van de ene Swaab-rekening naar de andere Swaab-rekening overgeboekt, waarbij Bank Bangert Pontier als 'doorgeefluik' fungeerde. Tijdens hun verhoren vertellen medewerkers van BBP dat de winsten die FTC maakte, regelmatig op de privé-rekeningen van Swaab terechtkwamen.

Marius Klunne, Swaabs eigen accountmanager bij BBP, schetst in een van de verhoren precies hoe het ging. Klunne kreeg Swaab aan de telefoon die hem namens FTC-Londen effecten verkocht. Vervolgens gaf diezelfde Swaab Klunne de opdracht om de effecten door te boeken op bijvoorbeeld zijn Kilgarvan-rekening bij BBP. Zo kwam alleen BBP in de boeken voor: bij FTC als aankoper; bij de andere rekening als koper. Formeel wist Kilgarvan niet dat de effecten oorspronkelijk van FTC kwamen en wist FTC niet dat de effecten uiteindelijk aan Kilgarvan waren doorverkocht. Klunne: ,,Alleen Swaab wist voor welke rekening bij BBP het bestemd was. Ik voerde alleen maar uit en controleerde de koers niet.''

Veel van de winsten die Swaab met dit soort transacties maakte, vloeiden naar het buitenland, zo blijkt uit de aangifte die de Stichting Toezicht Effectenverkeer (STE) over BBP op 12 november 1997 bij justitie deed: ,,Deze gelden worden overgeboekt naar een aantal bankinstellingen in onder meer Zwitserland, Liechtenstein en Gibraltar.'' Volgens de STE gaat het alleen al in de periode vanaf juli 1992 tot en met december 1997 om ongeveer 90 miljoen gulden.

En dan zijn er de contante kasopnames. Want die ene keer in de Oesterbar bleek niet de enige. In het onderzoeksdossier staat dat Swaab de laatste vijf jaar zeven miljoen gulden contant heeft opgenomen. Dat geld, zo vermoedt justitie, is gebruikt als steekpenningen voor pensioenfondsbeheerders en commissionairs. In ruil voor smeergeld zouden ze hem effecten onder de prijs hebben verkocht of koersgevoelige informatie hebben gegeven. ,,Eddy was specialist in het creëren van wat wij 'synthetische winsten' noemen'', vertelt een directeur van een effectenbank. ,,Hij had bij binnen- en buitenlandse financiële instellingen zijn netwerkje met tipgevers. Als je dat slim en niet te opzichtig doet, kan je in relatief korte tijd heel rijk worden.''

Schakeltje

Voor het Clickfondsteam zijn het allemaal interessante gegevens, maar nu de strafrechtelijke vervolging nog. Bronnen binnen de Belastingdienst zeggen dat ze 'een megazaak' hebben, al moet daarvoor wel worden aangetoond dat Swaab voornamelijk in Nederland woonde. Toch werd op 12 juni alvast beslag gelegd op Swaabs bezittingen, waaronder veel kunstwerken. Maar zolang hij in Zwitserland blijft, is er weinig te beginnen.

,,Voorwetenschap is nauwelijks te bewijzen, dat heeft de Bols Wessanen-zaak ook weer aangetoond'', zegt een ervaren effectenhandelaar. ,,Je kunt allerlei affaires wel 'curieus' noemen, maar dat is toch heel wat anders dan de zaak juridisch rond hebben. Voor omkoping geldt dat nog sterker: dat kun je eigenlijk alleen maar bewijzen als je een bekentenis hebt.''

Daarnaast heeft het openbaar ministerie te maken met nog een complicatie. Op 24 oktober 1997, de dag van de huiszoeking in de P.C. Hooftstraat, was Eddy Swaab wel verdachte voor justitie, maar geen hoofdverdachte. Zijn naam was opgedoken in het vooronderzoek naar met name de activiteiten van Han Vermeulen, de vroegere directeur van de effectenbank Van Meer James Capel (VMJC) in Amsterdam. Swaab had daar tot en met 1991 rekeningen lopen en was een bekende van Vermeulen. Bovendien bleek hij, onder de naam 'Sardona/Swindon' op te duiken in de reeks van coderekeningen, die een rol spelen in de beursfraude-affaire.

,,In dat kader was hij interessant voor ons en daarom hebben we bij hem spullen in beslag genomen'', zegt een bron in het onderzoeksteam. ,,Hij werd meer gezien als schakeltje in het netwerk-Vermeulen, maar de afgelopen maanden is Swaab zelf centrum van een heel netwerk gebleken. Staande die huiszoeking hadden we niet in de gaten dat hij zo'n grote vis was. Als we toen de wetenschap van nu hadden was hij gegarandeerd gearresteerd.''

Inmiddels heeft justitie een internationaal opsporingsbevel uitgevaardigd. En dat terwijl Eddy Swaab, daags na de huiszoeking in zijn appartement, het aanbod had gedaan om te praten. Nu heeft hij laten weten alleen nog maar ,,onder voorwaarden'' naar Nederland te komen.

Eddy Swaab deed bij BBP in feite precies dezelfde zaken als eerder bij Van Meer James Capel. Daar had hij zijn privé-rekeningen begin jaren negentig opgeheven. Binnen VMJC stond hij bekend als een ,,smoking gun''. Bij de toenmalige Britse toezichthouder TSA was hij al eens onderwerp van onderzoek geweest. Bovendien vonden ze bij VMJC dat de buitenlandse affaires die hij op zijn privé-rekeningen deed ,,niet in de stijl van de bank pasten''. Uiteindelijk haalde Swaab zijn eigen rekeningen weg bij VMJC.

Een nieuwe bancaire instelling in Amsterdam was echter snel gevonden. Dat ging via Marius Klunne, die tot voor kort bij VMJC de buitenlandse instituten deed, maar was overgestapt naar BBP. Diezelfde Klunne, inmiddels leidinggevend bij BBP, werd nu 'account manager' bij Swaabs nieuwe bank. De grote contante kasopnames liepen bijna altijd via Klunne.

Maar de relatie ging verder dan normaal is tussen bank en cliënt. Eddy Swaab verstrekte de BBP-directeur in 1994, van zijn Kilgarvan-rekening, een lening van 375.000 gulden, via Klunnes beheersmaatschappij Quintuble M. BV. Klunne had dat bedrag nodig om een belang van vijf procent in BBP te financieren.

Het moet gezegd: dat gebeurde niet in het geniep. De rente werd keurig van zijn eigen rekening-courant bij BBP op de Kilgarvan-rekening van Swaab bij BBP gestort. Dat was dus voor iedereen zichtbaar in de boeken, ook voor toezichthouder De Nederlandsche Bank. Niemand had er ooit iets van gezegd. Maar het was natuurlijk wel ongebruikelijk dat een bankdirecteur een lening opneemt bij zijn eigen cliënt. Pas in 1996, toen BBP in gesprek kwam met Van Lanschot over een eventuele overname (wat overigens op niets zou uitlopen), kwam de lening ter discussie te staan. De zaak werd gemeld aan De Nederlandsche Bank, die het in een interne notitie van 27 augustus 1996 ,,een merkwaardige zaak'' noemde. Klunne zelf typeerde zijn lening in een onderhoud met de toezichthouder als ,,een combinatie van een zakelijke transactie en een vriendendienst''. Uiteindelijk zou hij het krediet op 11 december 1996 aflossen, overigens veel later dan toegezegd.

Opgepakt

Eddy Swaab vond de affaire rond Klunne maar een onbeduidende zaak. Maar volgens een effectenman die jaren met hem werkte, is het een schoolvoorbeeld van hoe Swaab werkt: ,,Hij bindt mensen aan zich met geld. Dat is een tactiek die hij vanaf het begin van zijn carrière hanteert.''

Toch ligt de 'Amsterdamse lijn' van Eddy Swaab momenteel stil. BBP, dat inmiddels goeddeels is overgenomen door De Friesland Bank, heeft de relatie met hem opgezegd.

Het Clickfonds-team ziet zich geconfronteerd met twee problemen: na maanden is Swaabs netwerk nog lang niet ontrafeld. En de verdachte zelf is er niet om af en toe eens een vraag te stellen. Swaab zit als vermogend man in zijn huis in Zwitserland.

Of heeft Eddy Swaab een Pyrrus-overwinning geboekt? Hij wil zelf geen enkel commentaar geven, maar mensen uit zijn omgeving vertellen dat hij niet blij is met de situatie. Hij realiseert zich maar al te goed dat hij wordt opgepakt zodra hij zich in Nederland vertoont. ,,En dat zal geen verhoor van een uurtje zijn'', zeggen ze in het Clickfondsteam.

Sinds het internationaal opsporingsbevel is uitgevaardigd kan hij in principe vanuit zijn huidige woonplaats Zwitserland niet meer reizen. Zijn kinderen moeten na de vakantie weer naar school in Amsterdam, op al zijn bezittingen in Nederland is beslag gelegd, er is veel negatieve publiciteit geweest. Voorlopig is Eddy Swaab gedwongen om de ontwikkelingen vanuit Zwitserland te aanschouwen. In de beslotenheid van een gouden kooitje.