Drie keer werden de rechters die de Clickfondszaken behandelen afgelopen week gewraakt. Advocatentrucjes of een reële klacht?

Door onze redacteur JOOST ORANJE

AMSTERDAM, 10 FEBR. Partijdigheid. Het is het ergste waarvan je een rechter kunt beschuldigen. En juist dát gevoelige begrip zoemde de afgelopen week rond in de beursfraudeprocessen. Maar liefst drie keer achter elkaar eisten advocaten vervanging van de rechtbank die speciaal voor de Clickfondszaak is samengesteld. Er was geen vertrouwen in de objectiviteit van de 'Clickfondskamer'. De wrakingsacties hadden geen resultaat. Gistermiddag werd het laatste van de drie verzoeken afgewezen.

Ging het slechts om trucjes van advocaten die al hun procesmogelijkheden proberen te benutten? Of was er meer aan de hand? Vast staat dat er rond de Clickfondskamer al langer een situatie sluimert die zelfs in juridische kring de wenkbrauwen af en toe doet fronsen. Dat heeft te maken met de gevolgde procedure. Voordat de eigenlijke rechtszaak begint, loopt er een gerechtelijk vooronderzoek (gvo) onder leiding van de rechter-commissaris. Tijdens dat gvo kunnen er, op verzoek van de verdediging, onder meer getuigen worden gehoord. Als de rechter- commissaris zo'n getuige afwijst, kan de raadsman in beroep bij de raadkamer. Als die de eis óók afwijst, kan de advocaat tijdens de rechtszaak nog één keer proberen de getuige alsnog op te roepen. Of dat ook echt gebeurt, ligt in handen van de rechters op de zitting.

In de Clickfondszaken was de raadkamer uit dezelfde rechters samengesteld als de rechtbank zelf. De wet staat dat toe, omdat iedere rechter per definitie wordt geacht onpartijdig te zijn. Maar in het Clickfonds ontstond er toch een ongemakkelijke situatie. Advocaten wilden in de raadkamer getuigen horen die belangrijke informatie zouden kunnen geven over hoe Clickfonds is begonnen. Dat zou in het belang van hun cliënten kunnen zijn. Maar de raadkamer vond dat onnodig. Vervolgens kwam het verzoek terug op de zitting. En daar moesten dezelfde rechters dus opnieuw beslissen. Dat wrong. Of, zoals raadsman B. Fibbe het tijdens de wraking zei: "Los van alle juristerij: het gaat om de schijn van onbevangenheid. Je mag van een rechter niet vragen om in deze situatie afstand te doen van een eerder ingenomen standpunt. Iedereen mens heeft z'n beperkingen en dit is er één van."

Daarbij komt dat er op de achtergrond nóg een kwestie speelde. De Clickfondskamer is gefinancieerd via een speciaal daarvoor vrijgemaakte geldstroom uit Den Haag. Dat raakt een ander gevoelig punt: sturing van de rechterlijke macht, al is het indirect. Juist die geldstroom, zo bleek uit de wrakingsprocedures, was een van de redenen om de raadkamer uit dezelfde rechters te laten bestaan als de Clickfondskamer. Dat was wel zo efficiënt en bovendien kenden de betrokken rechters het dossier, is de redenering. In het vonnis van gisteren staat zelfs expliciet dat deze redenen moeten worden afgewogen tegenover "onbevangenheid van de rechters. (..) Het is niet mogelijk al die onderling concurrerende belangen te verenigen". Maar levert dat niet het risico op dat rechters onbevangenheid 'inleveren' ten bate van efficiency? Het is een vraag die meer op het bord van de wetgever ligt dan bij de rechtbank. Maar dat neemt niet weg dat ook rechters een eigen verantwoordelijkheid kunnen nemen. Het feit dat het allemaal volgens de wet is toegestaan, wil niet zeggen dat de situatie niet betwistbaar is.

Dat de rechters in raadkamer dezelfde waren als op zitting, maakt ze natuurlijk niet per definitie partijdig. Sterker: in de afwikkeling van de verschillende zaken hebben zij, zowel in raadkamer als in de rechtszaal, aantoonbaar beslissingen genomen die óók ten voordele van verdachten uitvielen. Toch is het onbevredigend dat de onbevangenheid van de rechters onder druk is komen te staan. Dat risico, hoe klein ook, was uitgebannen als de raadkamer gewoon uit andere rechters was samengesteld. Als de rechtbank daar zelf toe had besloten, was de efficiency wellicht wat minder geweest, maar was de commotie van deze week wel voorkomen.