De lopende rechtszaken zijn richtinggevend in het beursfraudeproces (Operatie Clickfonds). Wordt het financieel strafrecht aangescherpt of heeft justitie de plank falikant misgeslagen?

Door onze redacteur JOOST ORANJE

AMSTERDAM, 8 FEBR. Zelfs de beheerster van de kleine koffiecorner in de hal van de Amsterdamse rechtbank merkt aan haar klandizie dat de rechtszaken in de beursfraude-affaire steeds spannender worden. Deze week vormde zich in de pauzes van de zittingen tegen drie voormalige medewerkers van Strating Effecten een lange rij van verdachten of reeds veroordeelden voor een kopje koffie en een tosti.

Die toenemende aandacht is verklaarbaar. Voor het eerst sinds de start van de beursfraude-affaire in 1997 worden er een aantal fundamentele zaken behandeld die het verdere verloop van 'Operatie Clickfonds' bepalen. Maar er speelt ook een psychologisch element mee. Voor de betrokkenen is het nòg belangrijker dat de rechtszaal eindelijk een podium biedt waar alle frustraties van de afgelopen jaren kunnen worden geuit. Over de in hun ogen onrechtvaardige behandeling door justitie. Over de willekeur in het vervolgingsbeleid. En over de grote schade die daardoor is ontstaan.

In de rij voor de koffiecorner klonken dan ook ook zuchten van opluchting en instemming nadat advocaat V. Koppe Operatie Clickfonds in een betoog van anderhalf uur met de grond gelijk had gemaakt. In scherpe bewoordingen schetste hij de beursfraudezaak als een amateuristische actie waar met " gebrek aan elementaire kennis van het recht" een olifant door de porseleinkast had gebanjerd.

Toch was Koppes verhaal méér dan goedkope advocatenretoriek voor de bühne omdat hij gedocumenteerd het aspect van de coderekeningen aan de orde stelde. Nu zware aantijgingen als witwassen van criminele gelden, voorkennis of frontrunning goeddeels uit het dossier zijn verdwenen, is dit de kern van het Clickfonds. Justitie stelt dat zij een criminele organisatie op de korrel heeft die een stelsel van coderekeningen in stand hield. Mensen brachten hun zwarte geld bij een effectenhuis dat vervolgens, via een financiële instelling, een rekening met een gefingeerde naam in Zwitserland aanhield. Dat klinkt aannemelijk. Sterker: zo gebeurde (en gebeurt) het vaak ook. Maar de zaak juridisch hard krijgen, is een tweede. Helemaal omdat financiële gegevens uit Zwitserland niet mogen worden gebruikt voor de vervolging van puur fiscale delicten. Bovendien: met een coderekening is op zichzelf niets mis, zo bevestigde minister Korthals (Justitie) vorig jaar nog in de Kamer: "Het aanhouden van een afgeschermde rekening levert geen verdenking op (..). Het enkele feit dat een Nederlander beschikt over een code- of nummerrekening in het buitenland levert evenmin zo'n verdenking op."

En dus is de hamvraag: wat had justitie in 1997 voor harde aanwijzingen dat er met die coderekeningen zò veel loos was dat een dergelijke zware actie werd ontketend? Niets, zo betoogde Koppe. Volgens hem was er vanuit de politiek een roep om meer financiele integriteit en werd officier van justitie H. de Graaff dus "een man met een missie". Maar wel een missie die "een aanslag was op de integriteit van de strafrechtspleging", aldus Koppe, die het " verbijsterend" noemde dat geen enkele toezichthouder het OM tot de orde had geroepen. Volgens hem kon justitie ongestoord kleinere effectenhuizen aanpakken, terwijl de grote financiële instellingen buiten schot bleven: " Klassenjustitie in een onaanvaardbare vorm". Als de handelingen rond de coderekeningen immers strafbaar waren, dan zouden ook de banken moeten worden aangepakt. Coderekeningen lopen via een onderling contract (een 'tripartiete overeenkomst') tussen bank, effectenhuis en begunstigde. Omdat de naam van de rekeninghouder wordt verhuld, zou er volgens justitie sprake zijn van valsheid in geschrift. Maar ook de banken wisten dat het om gefingeerde namen ging. Als het nu gaat om het aanpakken van de integriteit, doe het dan ook consequent, was Koppes boodschap. Ook hekelde hij de "nietintegere opsporingsmethodes". Volgens hem werden zowel de Nederlandse- als de Zwitserse rechter- commissaris verkeerd voorgelicht en de verdenkingen veel te zwaar aangezet. Hij vroeg dan ook om niet-ontvankelijkheid van het OM. Als de rechtbank vindt dat de zaak toch inhoudelijk behandeld moet worden, dan wil Koppe de twee onderzoeksrechters als getuigen horen, om zo precies aan de weet te komen op welke manier officier De Graaff hen over Operatie Clickfonds heeft voorgelicht.

Justitie zal over tien dagen reageren. De inhoud van dat betoog is bepalend voor het verdere verloop van een belangrijk deel van Operatie Clickfonds. Als de rechtbank de lijn van Koppe volgt heeft dat gevolgen voor de komende zaken tegen de hoofdverdachten. Ook daar spelen de coderekeningen een belangrijke rol. Weet het OM daarentegen duidelijk te maken dat er alle reden was voor vervolging van deze feiten, dan zal dat een aanscherping van het financiële strafrecht betekenen. De rij voor de koffiecorner zal over tien dagen dus waarschijnlijk weer lang zijn. Want één ding is duidelijk: er smeult wat onder Clickfonds.