HET WORDT OPSCHIETEN voor het openbaar ministerie van de hoofdstad als het nog iets wil maken van de Operatie Clickfonds. Dat lijkt een beetje vreemd. Vorig jaar haalden de voor deze affaire vrijgemaakte officier van justitie De Graaff en zijn team juist een aardige oogst binnen: diverse veroordelingen en een serie schikkingen.

Er is enig gesteggel over de precieze opbrengst voor de fiscus, maar dat doet er niet aan af dat de operatie volgens de gebruikelijke maatstaven heel aardig uitpakt. Daarin zit hem echter juist de kneep: dit is geen gewone zaak. Dat bleek al in 1997 toen de operatie begon. Die ging gepaard met een ongebruikelijke publiciteitshausse: vooraanstaande beurshandelaren, ondernemers en beheerders van pensioenfondsen werden opgepakt en verdwenen achter de tralies. Er waren invallen bij gerenommeerde banken en effectenhuizen. Het deed denken aan de affaire van de toenmalige Slavenburg's Bank uit de jaren tachtig. Toen eiste een Gideonsbende van officieren van justitie met het nodige publicitaire vertoon een vitale rol op bij het bewustwordingsproces op het gebied van de integriteit van de financiële instellingen onder het motto dat het strafrecht er niet alleen mag zijn voor 'de kleintjes'. Maar er bleek een addertje onder het gras te zitten. Om het strafrecht tot 'de groten' uit te breiden zijn een 'straatvechtersmentaliteit' en morele partijdigheid vereist, zoals het huidige hooglerarenechtpaar Brants noteerde in een gezamenlijk proefschrift. De Slavenburg-zaak leerde dat deze opstelling zich moeilijk laat verenigen met de 'magistratelijke rol' die het openbaar ministerie in dit land is toebedeeld.

In een vraaggesprek met deze krant sprak de nieuwe voorzitter van het College van procureurs-generaal, De Wijkerslooth, een jaar geleden duidelijk zijn voorkeur uit voor "goede juristen in plaats van crime fighters". Deze opdracht vormt een niet geringe handicap voor operaties als Clickfonds. Want waar gaat deze over? 'Beursfraude' is het trefwoord in de presentatie naar buiten. Juridisch gezien is al direct het probleem dat 'fraude' niet zozeer een op zichzelf staand delict is, alswel een methode om met behulp van bedrog andere discutabele handelingen af te dekken. Daardoor komt de justitie al gauw terecht in de sfeer van niet-nakoming van administratieve voorschriften. Dat kan serieuze verwijten aan het adres van de betrokkenen opleveren, maar deze zijn toch van een andere orde dan harde termen als fraude en oplichting.

HET BELANG VAN de operatie staat buiten kijf: de integri teit van financiële dienstverlening die steeds meer voor Jan en alleman wordt. Dat schept extra verplichtingen voor het beurswereldje. Dat heeft zich te lang gekoesterd in een 'ons-kent-ons-cultuur'. Dat geldt volgens waarnemers a fortiori voor de wereld van de pensioenfondsen, die eveneens in de Operatie Clickfonds zijn betrokken. Er zijn inmiddels verschillende initiatieven genomen om het toezicht te verbeteren aan de hand van een stevige beleidsnota die minister Zalm (Financiën) vlak na het begin van de justitiële operatie uitbracht.

Voor de officieren van justitie blijft intussen de afronding van hun aandeel een lastig parket. Het is de vraag of zij de krasse termen van drie jaar geleden tegen de hoofdpersonen kunnen waarmaken. Zij komen daardoor bloot te staan aan "het gevaar van overdrijving", zoals het wordt genoemd in de jongste aflevering van het tijdschrift voor strafrecht Delikt en Delinkwent: een justitiële aanpak van vergrijpen die nog maar kort geleden werden opgelost in een goed gesprek. De werkelijke vraag van Operatie Clickfonds is in hoeverre het strafrecht een geschikt instrument is om structurele fraude aan te pakken en of pogingen dit instrument toch te gebruiken de ongelijkheid die men wil tegengaan niet alleen maar vergroten. Wellicht dacht super- PG De Wijkerslooth daaraan toen hij in zijn jongste jaarverslag een lans brak voor een "indringend debat over de keuze die het openbaar ministerie maakt, evenals een kritische toets van die keuze".