Interne stukken van De Nederlandsche Bank over de beursfraude geven een aardig kijkje achter de schermen van 'Operatie Clickfonds'.

Door onze redacteur JOOST ORANJE

AMSTERDAM, 31 OKT. Advocaten van verdachten in het beursfraudeonderzoek (Operatie Clickfonds) kunnen zich in de handen wrijven. Eindelijk hebben ze, na een intense juridische strijd, de gespreksverslagen in hun bezit die De Nederlandsche Bank (DNB) opmaakte aan het begin van het Clickfondsonderzoek in 1997. De inhoud is interessant juridisch materiaal voor de raadslieden, vooral omdat ze er een onderbouwing in zullen zien van een aantal theorieën die ze al jaren verkondigen. Een ervan luidt dat justitie in 1997 op de keper beschouwd maar heel weinig 'harde verdenkingen' had die een zo drastisch ingrijpen in de Amsterdamse financiële wereld rechtvaardigden. Justitie had destijds in ieder geval hoge verwachtingen, zo blijkt uit de stukken en wilde, in de woorden van officier van justitie De Graaff "voor de markt een duidelijk voorbeeld stellen". Frontrunning (een vorm van voorwetenschap), verbindingen met drugshandelaar 'de Hakkelaar', witwassen: justitie bracht het allemaal naar voren. Het openbaar ministerie (OM) was kennelijk zo zeker van zijn zaak dat het op 24 juni 1997, drie maanden voordat het beursfraude-onderzoek in de publiciteit kwam, al in het overleg met DNB aankondigde dat het effectenhuis Leemhuis en Van Loon zal worden gesloten. Toch is nergens te lezen of de vermoedens voor de zware delicten op dat moment ook worden ondersteund door harde bewijzen. Logisch, zo zal de verdediging betogen: die harde bewijzen waren er namelijk niet. Daarbij wijst zij op de resultaten van het Clickfondsonderzoek tot nu toe. Die zijn immers vooral te vinden in de sfeer van belastingfraude. Ernstig genoeg, maar omvangrijke voorwetenschapszaken, witwassen van crimimele gelden via de beurs of aantoonbare omkoping is (nog) steeds niet ter tafel gekomen. Het is een punt van kritiek dat al lang speelt, getuige het verslag van 12 december 1997. Onder het kopje 'media' staat te lezen: "Volgens de officier van justitie zouden de advocaten de media bespelen met als doel de zaak te bagatelliseren tot een eenvoudige belastingfraude. Het OM zal hier niet op reageren."

De documenten, die via de rechter zijn vrijgekomen, geven een aardig beeld van de onderzoeksopzet van justitie. Het OM blijkt zich te hebben laten verrassen door de complexiteit van het onderzoek. Zo wordt gesteld dat twee directieleden van Bank Bangert Pontier al in januari 1998 zullen worden voorgebracht. Uiteindelijk is slechts één van hen, twee weken geleden, in de rechtszaal verschenen. Daarnaast zullen de raadslieden ondersteuning vinden voor een ander vaak gehoord bezwaar. Justitie zou het gelijkheidsbeginsel hebben geschonden door bijvoorbeeld een gerespecteerde instelling als de Kas-Associatie (de vroegere bank van de beurs) niet te vervolgen voor het aanhouden van zogenoemde 'coderekeningen' en een klein effectenhuis als Leemhuis en Van Loon wel. Bij de Kas-Associatie, een gespecialiseerde bank in afwikkeling en administratie van effectentransacties, liepen destijds coderekeningen, onder meer via de in Zwitserland woonachtige vermogensbeheerder D. de Groot. De Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) concludeerde eerder al dat " deze werkwijze werd gehanteerd met als doel de ware identiteit van de rekeninghouders te verhullen." De Kas-Associatie, aldus de FIOD, "is betrokken bij valsheid in geschrifte en mogelijk deelnemer van een criminele organisatie." Een FIOD-medewerker erkende onlangs in een getuigenverhoor dat de bank als verdachte werd gezien. Maar justitie heeft deze zienswijze nooit geëffectueerd.

Uit de gespreksverslagen blijkt dat ook DNB vraagtekens zet. De toezichthouder stelt dat de Kas-Associatie "onvoldoende adequate acceptatieprocedures" hanteert. Het "rekeningencomplex rondom de heer De Groot" werd immers " opgeschoond", maar soortgelijke coderekeningen liepen tot oktober 1997 gewoon door via Leemhuis en Van Loon (LvL). DNB stelt dan ook dat de Kas-Associatie " via de rekeningen van LvL nog steeds diensten aan niet geïdentificeerde personen leverde." Het zijn passages die de verdediging bij de komende rechtszaken dankbaar zal oppakken om aan te tonen dat de Kas-Associatie ten onrechte niet is vervolgd.

En zo zitten er talloze pikante details in de stukken. Bijvoorbeeld de overweging om hoofdverdachte H. Vermeulen voor een tweede keer te arresteren. Of het feit dat de FIOD "vergeten" is "twee jaar aan stukken" in beslag te nemen bij het effectenhuis NIB Securities. Of een inkijkje in de verhoudingen tussen toezichthouders DNB en STE, als blijkt dat de STE Leemhuis en Van Loon een verklaring van goed bestuur heeft gegeven. Tegen de zin van DNB, waarvan een medewerker stelt dat de STE "chaotisch te werk gaat". Verder heeft het OM blijkbaar zulke hoge verwachtingen van de vermeende beursfraude-aspecten bij Leemhuis en Van Loon (witwassen en misbruik van voorkennis) dat de fiscale zaken niet tot op de bodem zijn uitgezocht. Officier van justitie De Graaff meldt in juni 1997 namelijk dat "de vier directeuren-eigenaren van Leemhuis en Van Loon belastingtechnisch schoon zijn. Dit is namelijk reeds onderzocht. " Terwijl juist de belastingontduiking later een van de 'harde' punten zal blijken te zijn.