Na de behandeling van twee rechtszaken tegen medewerkers van SNS en BBP is 'Operatie Clickfonds' weer een stap verder. Er is succes voor justitie, maar er zijn ook fouten en twijfels.

Door onze redacteur JOOST ORANJE

AMSTERDAM, 20 OKT.Nu de rechtszaken in het beursfraudeonderzoek op stoom komen, wordt de principiële hoofdlijn van 'Operatie Clickfonds' steeds zichtbaarder. Ging het in eerdere zaken om het bestraffen van individuen die belastingfraude hadden gepleegd, de afgelopen weken stond de integriteit in de financiële sector in bredere zin op de voorgrond.

Woensdag, tijdens de behandeling van de Bank Bangert Pontier (BBP)- affaire, wees de officier van justitie in zijn requisitoir op "de open ontmoetingsplaats" die de kapitaalmarkt moet zijn "zonder dat de marktgangers hebben te vrezen voor dubbele agenda's." Het moet voor het OM dan ook een goed gevoel zijn dat de rechtbank deze argumentatie woensdag nadrukkelijk meewoog in de veroordeling van twee werknemers van SNSBank: "De maatschappij moet erop kunnen vertrouwen dat banken, en met name hun leidinggevend personeel, volgens de wettelijke en de fatsoensnormen opereren", aldus het vonnis. Daarmee gebeurt in de rechtszaal wat minister Zalm (Financiën) voor ogen had toen hij in 1997 zijn integriteitsnota uitbracht waarin als ambititie "een verdere preventieve en repressieve versterking van de integriteit" werd beoogd.

Zowel de SNS- als de BBP-affaire kan in dat kader worden geplaatst, ondanks het argument dat het relatief kleine zaken waren. Want er was natuurlijk wel wat aan de hand. Als SNS-medewerkers documenten verdoezelen om, tegen de regels, klandizie voor een emissie te verkrijgen, dan mag dat niet. En als een bank als BBP er een kasfaciliteit in Luxemburg op nahoudt waar cliënten, via een schaduwadministratie, geld aan de fiscus kunnen onttrekken, is dat onwettig. In beide gevallen werd ter verdediging het argument aangevoerd dat de normen van toen aan de criteria van vandaag zouden zijn getoetst. Zo werd in de SNS-zaak gesteld dat "er in die tijd veel vrijheden waren."

En ook in de BBP-affaire was te horen dat de kasfaciliteit stamde uit een verleden "toen de tijden anders waren." Het is een betoog dat in het Clickfonds nog vaak te horen zal zijn, bijvoorbeeld als straks de praktijk van de coderekeningen aan de orde komt. Maar uitgerekend in de recente zaken gaat het niet op. Rommelen met documenten of belastingontduiking was immers ook toen strafbaar. Dat justitie daarnaast de gesloten beursmoraal probeert aan te pakken is, gezien de Haagse wensen, begrijpelijk. Ergens moet tenslotte een begin worden gemaakt met de versterking van de integriteit.

Dwingender is de vraag of het OM wel consequent acteert. Zo zou er pas echt een "preventieve en repressieve" schok zijn als bijvoorbeeld niet alleen het effectenhuis Leemhuis en Van Loon zou worden aangepakt voor werken met coderekeningen, maar ook de Kasassociatie, waar die rekeningen tenslotte liepen. In de Clickfondsaffaire komt daar nog bij dat justitie een hypotheek met zich mee torst omdat er in 1997 hoog is ingezet. Van de naar buiten gebrachte beursfraudezaken als voorkennis of witwassen van criminele gelden is weinig over. Daardoor worden zaken die wel wat voorstellen gebagatelliseerd en kan nauwelijks worden voldaan aan verwachtingen die toen gewekt zijn. Bovendien lijkt het OM te veel hooi op de vork te hebben genomen, waardoor er af en toe beschamende fouten worden gemaakt. Zo overschreed men in de BBP-zaak de 'redelijke termijn' en werd vergeten om getuigen op te roepen. In de SNS-affaire bleek de tenlastelegging deels onjuist waardoor uitgerekend de cruciale passage over 'oneerlijke mededinging' nietig werd verklaard. Er zijn meer zaken die onzorgvuldigheid verraden: het sturen van verkeerde dossiers of het laten lopen van hoofdverdachte Swaab. Dat neemt niet weg dat het Clickfonds effect heeft gehad. Alleen al de toegenomen aandacht voor het toezicht kan op het conto worden bijgeschreven. Maar het aanpakken van financiële criminaliteit gaat wel met vallen en opstaan.