In de Clickfonds-affaire stonden gisteren een directeur van de voormalige Bank Bangert Pontier voor de rechter. Hoofdverdachte Swaab, uitgeweken naar Zwitserland, kwam veelvuldig ter sprake.

Door onze redacteur JOOST ORANJE

AMSTERDAM, 10 mei. Plotseling trekt rechtbankpresident M. Mastboom even de touwtjes aan. Het gaat dan al uren over de relatie die zakenbank Bank Bangert Pontier (BBP) onderhield met het Luxemburgse Codalux, waar cliënten geld konden storten. "Was dat misschien om de fiscus te ontlopen?", vraagt Mastboom quasi onwetend aan oud BBP-directeur G. de Kleine, die terechtstaat.

"Dat weet ik niet", antwoordt deze ferm, om vervolgens te betogen dat de klant zelf verantwoordelijk is wat hij met zijn geld doet. En bovendien: er was altijd gecontroleerd of het "crimineel geld' betrof.

"Dat zegt u nou wel", repliceert Mastboom. "Maar is de bank niet medeverantwoordelijk? Als het om het ontduiken van de fiscus gaat, is het toch eigenlijk ook crimineel geld?"

"Tja", meesmuilt De Kleine. "Zo heb ik dat nooit beoordeeld" - daarmee de gangbare opvatting van veel banken schetsend.

Aan het begin van de zitting had zijn raadsman de rechtbank al een cassettebandje overhandigd met een aflevering van het VPRO-programma Argos. Daarop is te horen hoe Nederlandse banken in het buitenland zonder probleem grote sommen contant geld aannemen. Moraal van het verhaal: alle banken hebben een 'buitenlandse fiscale connectie', dus waarom ons nu vervolgen? Daar trapte Mastboom niet in. Bij BBP ging het niet om verwijzing naar een buitenlands filiaal, maar speelde het Amsterdamse kantoor een eigen rol. Daar werd een 'schaduwadministratie' aangehouden, zodat cliënten onzichtbaar geld van hun Luxemburgse rekening konden opnemen. Vilein las Mastboom een verklaring uit het onderzoeksdossier voor waarin een BBP-klant zich boos toont dat zijn identiteit nu toch bekend is geworden. "Aan de andere kant lees ik ook dat hij blij is dat die steen van z'n maag is", citeerde de president cynisch, niet verhullend dat hij weinig gecharmeerd was van de BBP-constructie met Codalux. De rekeninghouders zijn inmiddels veroordeeld of hebben hun zaak met de fiscus afgehandeld. De Bank Bangert Pontier als rechtspersoon kocht vervolging voor één miljoen gulden af en werd overgenomen door Friesland Bank Securities. Wat overblijft is de BBP-directie die, in de ogen van justitie, de belastingontduiking 'faciliteerde' en dus strafbaar is.

Toch raakte de 'Codalux-connectie' gisteren een beetje ondergesneeuwd, hoewel dat toch primair de zaak was waar De Kleine voor terechtstond. Vaker ging het over die ene vreemde cliënt van BBP: effectenhandelaar E. Swaab, die rekeningen aanhield waarop hij talloze 'opmerkelijke transacties' deed. Bovendien nam hij voor grote bedragen contanten op waarmee, zo is het vermoeden, bevriende relaties in de financiële wereld zouden zijn omgekocht. Swaab is inmiddels een van de hoofdverdachten in het grote justitiële onderzoek naar beursgerelateerde fraude.

Alles bij elkaar maakte dat de zitting gisteren tot de meest interessante in Operatie Clickfonds tot nu toe. In de BBP-affaire komen een aantal karakteristieke 'Clickfondsindicatoren' bij elkaar. Zo werd vooral het mogelijk maken van een fiscaal vergrijp aan de orde gesteld. Dit 'faciliteren' zal tijdens de zaken tegen de hoofdverdachten een cruciaal punt worden. Daarnaast werd ook de complexiteit van het onderzoek blootgelegd, eveneens een prelude op latere zaken. Er ontstond in de rechtszaal af en toe een Babylonische spraakverwarring; bijvoorbeeld toen Swaabs kasopnames werden verwisseld met zijn 'dubieuze transacties'. Ook werd duidelijk dat deze handelingen wel dubieus kunnen worden genoemd, maar dat strafbaarheid moeilijk kan worden bewezen.

Destijds had ook de BBP-directie "geworsteld" met de cliënt die enerzijds geld in het laatje bracht, maar anderzijds voor twijfel zorgde. Er werden vervolgens nieuwe afspraken met Swaab over vooral de contante kasopnames gemaakt, goedgekeurd door toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB). Maar Swaab en zijn BBP-account manager, directielid Marius K., hielden zich er niet aan. Bovendien verzuimde DNB de zaak scherp in de gaten te houden en in te grijpen. K. zal overigens later nog voor moeten komen, evenals Swaab. Die laatste heeft echter, voordat justitie zich realiseerde dat hij een 'grote vis' was, de wijk genomen naar Zwitserland waar hij zich beschermd weet door zijn dubbele nationaliteit. De zaak De Kleine wordt over twee weken voortgezet. En ook dan zal Swaabs geest ongetwijfeld door de rechtszaal zweven.