Door onze redacteur GIJSBERT VAN ES
DEN HAAG, 15 SEPT. Het nieuwe belastingplan van minister Zalm en staatssecretaris Vermeend van Financiën is goed gevallen bij de regeringsfracties. Maar op belangrijke onderdelen zal de Tweede Kamer nog wel willen sleutelen aan het nieuwe fiscale gebouw.

Iedereen wordt beter van het nieuwe belastingstelsel, dus iedereen mag blij zijn. Dat was de boodschap die de bewindslieden van Financiën, Zalm (VVD) en Vermeend (PvdA), gisteren uitdroegen bij de presentatie van hun Belastingplan 2001. Ze opereerden volgens een ijzeren rolverdeling. Vermeend gaf college. Zalm pareerde de kritiek. Werkende minima zijn ,,flink in de bloemen gezet', zei Zalm. De vermogensbelasting-nieuwe-stijl mag een rigide heffing zijn, maar niemand zal de inning ervan kunnen ontduiken, aldus Vermeend. Dat is wat de nieuwe heffing rechtvaardig maakt. De belastingschijven gaan drastisch omlaag.

De paarse Kamerfracties reageerden gisteren vooral verheugd. Het stelsel beantwoordt ruimschoots aan de algemene doelstellingen ('verbreding, verschuiving, vergroening'), waarover in de vorige kabinetsperiode al afspraken waren gemaakt. Bij de PvdA zal Vermeend wel nog het nodige uit te leggen hebben over de heffing op het vermogensrendement, die velen in de partij onrechtvaardig vinden. Met de rechtvaardiging die Vermeend gisteren gaf, heeft hij zijn eigen achterban nog niet overtuigd. De VVD zal het afschaffen van diverse aftrekposten ter discussie stellen. Daarin heeft het kabinet wel erg drastisch het mes gezet. D66 ziet onderdelen in het nieuwe stelsel die nog onvoldoende tegemoetkomen aan de gewenste 'individualisering' van de aangifte (zoals een heffingskorting op arbeid bijvoorbeeld, die de belastingvrije som vervangt maar overdraagbaar blijft op de partner).

GroenLinks en de SP zijn vernietigend over het belastingplan. De vijf miljard gulden lastenverlichting die het kabinet biedt als 'smeerolie' voor de invoering van het nieuwe stelsel vinden zij ,,onverantwoord smijten met geld' (Rosenmöller). De linkse oppositiefracties menen dat het geld moet worden geïnvesteerd in bijvoorbeeld onderwijs en gezondheidszorg. Ze concluderen ook dat vooral de hoge inkomens profiteren van het nieuwe stelsel: met een uiterst milde heffing op het eigen vermogen en weinig beperking van de hypotheekrente- aftrek.

Het CDA heeft zich gisteren opgeworpen als pleitbezorger van 'gemiddelde' gezinnen met schoolgaande kinderen, die onvoldoende van de belastingherziening zouden profiteren. Het CDA vindt dat de lastenverlichting onvoldoende is terechtgekomen bij de middeninkomens, zoals bijvoorbeeld ook bij huishoudens die één salaris van omstreeks 70.000 gulden te besteden hebben. Bij hen zou de 'plus' het allerlaagst uitvallen. De komende maanden zullen talloze groepen Nederlanders zich melden bij de Tweede Kamer omdat ze erop áchteruit gaan als de plannen van Zalm en Vermeend doorgaan. De 'plussen' die de bewindslieden gisteren presenteerden, gelden alleen als gemiddelden. Maar hogere lasten dreigen voor mensen die veel gebruikmaken van allerlei aftrekposten, voor huishoudens die (meer dan 75.000 gulden) spaargeld keurig op een spaarrekening hebben staan omdat ze niet van aandelenspeculatie houden, voor mensen die ruime aanvullende pensioenregelingen voor zichzelf hebben afgesloten, etcetera.

Het wordt een klassiek gevecht om 'koopkrachtplaatjes'. Want de werkende minima mogen in 2001 de grootste sprong voorwaarts maken en de hoge-inkomensgroepen mogen hun lagere toptarief van 52 procent koesteren, maar daartussenin zit de allergrootste groep belastingbetalers (en kiezers): die van de middeninkomens. Deze groep laat zich moeilijk vangen in allerlei gemiddelde cijfers over verwachte lastenverlichting.

Over groepen als deze zal in de komende maanden de politieke strijd gaan. Gezocht: iets meer 'plus' voor middeninkomens. Maar waar? Wie tienden van procenten wil wijzigen in de koopkracht van modale inkomens heeft meteen vele hondenden miljoenen nodig. De PvdA zal ze niet willen weghalen bij de werkenden met de lage inkomens. De grootste paarse fractie heeft het al moeilijk genoeg met de scherpe reacties van vooral GroenLinks en de SP. Tegen die achtergrond wil de PvdA graag 'sterk en sociaal' blijven in het versterken van de positie van de lage-inkomensgroepen. En bij de hoge inkomens valt voor de middengroepen evenmin veel te halen. De VVD zal de verlaging van het toptarief niet snel prijsgeven ten gunste van een gelijkmatiger verdeling van de lastenverlichting. De VVD zou met een dergelijke nivellering van inkomens niet snel akkoord gaan.

Minister Zalm liet alle reacties en kritiek gisteren gelaten over zich heen komen. Hij bepleitte vooral dat de Tweede Kamer eerst het nieuwe belastingstelsel als zodanig zou goedkeuren. Over koopkrachteffecten voor specifieke groepen zou dan halverwege volgend jaar wel te praten zijn. Immers, wie serieuze berekeningen wil maken voor 2001 heeft ook de bijbehorende cijfers nodig: over economische groei, over de rekeningen van het afgelopen jaar en dus over de financiële ruimte van het volgende begrotingsjaar.

Daarmee is de discussie over het nieuwe belastingstelsel meteen tot onderdeel gemaakt van de Algemene Beschouwingen, volgende week na Prinsjesdag. De PvdA en D66 hebben de afgelopen weken al laten weten dat ze het kabinet ,,te voorzichtig' vinden in zijn plannen voor volgend jaar. De economische groei ontwikkelt zich gunstiger dan verwacht. Het begrotingstekort zou op papier nog niet zijn weggewerkt, maar de verwachtingen zijn hooggespannen. Paarse coalitiefracties zien, kortom, volop, financiële ruimte.

Het kabinet tempert vooralsnog die verwachtingen. Minister Zalm kent de claims, bijvoorbeeld voor zorg en onderwijs, zoals de PvdA en D66 bepleiten. Maar Zalm houdt het geld graag nog even achter de hand, bijvoorbeeld om voor het begrotingsjaar 2001 meer dan vijf miljard gulden lastenverlichtingen te kunnen bieden - en dan vooral voor de middeninkomens.

Dan pas zullen alle paarse fracties en het CDA echt blij kunnen zijn met het Belastingplan 2001. En kunnen de regeringssfracties in 2002 met opgeheven hoofd naar de kiezers.