Fiscaal stelsel stort bijstand in chaos
Sinds 1 januari geldt een nieuw
belastingregime. Iedereen gaat er op vooruit, maar weet iedereen dat
ook? En ook belangrijk, hoe voorkom je misbruik van de bijstand?
Door onze redacteur EGBERT KALSE
DEN HAAG, 3 JAN. Nederland heeft sinds 1 januari een nieuw
belastingstelsel. Dat is op het eerste gezicht een betrekkelijk
overbodige mededeling gezien de vele krantenberichten,
advertentiecampagnes en radio- en televisiespots van de afgelopen
maanden. Toch lijkt het erop dat ongeveer 40. 000 mensen, voornamelijk
bijstandsgerechtigden, nog geen weet hebben van de zegeningen van het
nieuwe stelsel en derhalve ook niet profiteren van de beloofde
voordelen.
Het nieuwe stelsel is nog geen drie dagen oud, en nu al beginnen de
eerste noodscenario's in werking te treden. De grote vraag is namelijk
hoe de mensen bereikt kunnen worden die ondanks het mediaoffensief nog
geen kennis hebben van het nieuwe stelsel. (De gemeente Amsterdam liet
eind 2000 nog weten slechts 400 van de 17.000 bijstandsgerechtigden
bereikt te hebben.) Het antwoord op die vraag is relatief simpel: niet.
In plaats van de individuele belastingplichtige actief om een voorlopige
teruggaaf te vragen, moeten gemeenten, Sociale Diensten en de
Belastingdienst hen zelf opsporen. Anders gaat het mis, althans, anders
krijgen 'moeilijk bereikbare groepen' als ex-psychiatrische
patiënten of allochtonen die de Nederlandse taal niet beheersen
een inkomensdaling te verwerken in plaats van de beloofde
inkomensstijging.
Om al deze maand in aanmerking te komen voor de heffingskortingen
(kortingen op de te betalen belasting), had een voorlopige teruggaaf
aangevraagd moeten worden. Voor veel mensen gaat dat automatisch, via
de werkgever. Maar mensen die tot voor kort niet in de bestanden van de
Belastingdienst opgenomen waren, hadden zelf aan de bel moeten trekken.
Een bijstandsgerechtigde die de voorlopige teruggaaf niet heeft
aangevraagd, heeft dus een lager inkomen dan hij of zij eigenlijk zou
kunnen hebben.
Omdat de bijstandsuitkering een aanvulling op inkomen is tot aan het
bestaansminimum, dreigen deze mensen onterecht te veel aan bijstand te
ontvangen. Pas aan het eind van 2001, als de daadwerkelijke afrekening
plaatsvindt over dat fiscale jaar, zal duidelijk worden dat de
bijstandsgerechtigde alsnog recht heeft op een heffingskorting en dus
een deel van de bijstand (oplopend tot een kleine 3.000 gulden) terug
moet betalen. Dat betekent een financieel risico voor de gemeentelijke
Sociale Diensten. Los van de vraag of deze mensen dan nog wel in de
bijstand zitten, weet iedere medewerker van een Sociale Dienst dat het
van een kale kip lastig plukken is. Uit een onderzoek dat Sociale Zaken
in november deed, bleek dat tweederde van de gemeenten met mensen die
via de voorlopige teruggaaf geen heffingskorting hebben aangevraagd,
die voorlopige teruggaaf uit voorzorg toch in mindering brengen op de
uitkering. Gevolg: een inkomensdaling voor de bijstandsgerechtigden.
"Een ongewenste situatie", oordeelde minister Vermeend (Sociale Zaken).
Hij vindt dan ook dat gemeenten zich de komende twee maanden soepel
moeten opstellen om vervelende inkomenseffecten te vermijden. Het risico
dat gemeenten moeten nemen om toch een volledige bijstand uit te keren
is namelijk gering, vindt Vermeend. Naar schatting gaat het om in totaal
4 miljoen gulden aan niet meer terug te vorderen bijstand in de eerste
twee maanden van dit jaar. Mocht dat bedrag niet teruggeclaimd kunnen
worden, dan kunnen Sociale Diensten dat van Vermeend terugkrijgen.
Uiterlijk op 10 januari aanstaande zullen de bestanden van de fiscus en
de Sociale Diensten gekoppeld zijn. Gemeenten kunnen dan met een druk
op de knop zien wie onterecht teveel krijgt. Het lijkt echter
onwaarschijnlijk dat alle gemeenten direct in staat zullen zijn de
bestanden 'op te schonen'. Hoe dan ook: na 1 maart dragen gemeenten
zelf de financiële risico's.
Een ingewijde op het ministerie van Financiën denkt dat het echter
niet in alle gevallen om onwetendheid gaat bij het niet aanvragen van
de voorlopige teruggaaf. Immers, een jaar lang teveel aan bijstand
ontvangen kan ook een aangename, goedkope aanvullende lening betekenen.
Grootschalige fraude dus? " Mensen vinden het blijkbaar minder erg om
een formulier niet in te vullen dan om een formulier foutief in te
vullen, dus wat is fraude?"
Ondanks de noodscenario's van Sociale Zaken en de soepele opstelling van
de gemeenten kan het de komende weken nog wel eens gaan stormen aan het
fiscaal politieke front.