HET DYNAMISCHE DUO Zalm en Vermeend heeft het voor elkaar gekregen. Een grote meerderheid van de Tweede Kamer is akkoord gegaan met een van de belangrijkste wetgevende activiteiten van het tweede kabinet-Kok, de herziening van het belastingstelsel. Nederland neemt per 1 januari volgend jaar afscheid van een stelsel waarbij alle inkomensbronnen bij elkaar worden opgeteld, en stapt over op een analytisch stelsel waarbij inkomen uit arbeid, eigen bedrijf en vermogen apart worden belast.

De drie 'boxen' van Zalm en Vermeend zijn het antwoord op de gestage uitholling van de belastinggrondslag. Doordat steeds meer fiscale uitzonderingen waren gecreëerd en de aftrek van hypotheekrente en pensioenbesparingen onaantastbaar waren verklaard, was van de doelstelling tot vereenvoudiging van de vorige grote belastingherziening steeds minder overgebleven. Het Nederlandse belastingstelsel kenmerkt zich door hoge tarieven en royale aftrekmogelijkheden. Aan deze situatie maakt de Belastingherziening 2001 rigoureus een einde. Inkomen uit arbeid en het eigen huis worden in 'box 1' belast, besparingen en vermogen vallen in 'box 3' en het aanmerkelijk belang van ondernemers in 'box 2'. Er bestaat geen mogelijkheid voor 'box-hoppen', dat wil zeggen inkomensverschuivingen naar de box met het gunstigste tarief. Het hoofddoel van Zalm en Vermeend - een bredere basis waarover belastingen wordt geheven tegen lagere tarieven - wordt hiermee bereikt.

OP DE PLANNEN is van verschillende kanten een variëteit aan kritiek geleverd. De bezwaren betreffen vooral de belasting op vermogen en de beperkingen van de aftrekmogelijkheden. Beleggen, verzekeren en sparen zijn straks niet meer afhankelijk van de wijze van financiering en daarmee verdwijnt de fiscale ratio van aanbiedingen om aandelen te leasen, de overwaarde van het eigen huis te beleggen of maximale lijfrentes af te sluiten. De oppositiepartijen in de Kamer hebben zich beklaagd dat Vermeend en Zalm hun plannen te snel doordrukken. Dat valt mee: in 1997 kondigden de bewindslieden de schets van hun belastinghervorming al aan. Sindsdien is er veel aan de technische details gesleuteld, maar de hoofdlijnen zijn niet veranderd. Het CDA, dat een lange traditie heeft van banden met belastingadviseurs en de verzekeringsbranche, heeft zich van zijn slechtste kant getoond door zich te laten gebruiken als het loket voor bezwaren van lobbygroepen. Uiteindelijk heeft de Kamer toch nog een aantal toezeggingen van de bewindslieden losgekregen. Voor een deel inhoudelijke verbeteringen, maar voor een deel ook concessies aan deelbelangen. Vermeend toonde hierbij zijn tomeloze creativiteit in het bedenken van handigheidjes waarvoor op het ministerie van Financiën niet bij iedereen evenveel begrip bestaat. Een van de gevolgen is dat de lastenverlichting stijgt tot 5,8 miljard gulden. Een ander gevolg is dat er door de aanpassingen op het laatste moment technische onvolkomenheden in de wetgeving zitten en het ministerie van Financiën zelfs moet toegeven rekenfouten te hebben gemaakt.

NIETTEMIN: over het geheel genomen is de belastingher vorming een belangrijke verbetering vergeleken met het oude stelsel. Het nieuwe stelsel is een verstandige afweging tussen draagkracht, haalbaarheid en maatschappelijke aanvaardbaarheid. Belastingontwijking of regelrechte belastingvlucht zullen erdoor worden ontmoedigd of onmogelijk gemaakt. Bij dit oordeel vallen twee kanttekeningen te maken. Ten eerste bevat het nieuwe systeem vreemde elementen. Zo komt er een regeling voor de bijtelling van lease-auto's, waarvoor een kilometerboekhouding moet worden bijgehouden die uitnodigt tot fraude. De vermogensrendementsheffing, een belasting van dertig procent op een fictief rendement van vier procent, kan tot onverwachte situaties leiden. Het zou kunnen aansporen tot risicovoller beleggen om daarmee een hoger rendement te behalen. Ten tweede zal het volgende kabinet opnieuw moeten kijken naar de tarieven. Dan kan een aftopping van de aftrek van de hypotheekrente worden afgeruild tegen verdergaande lastenverlichting. Want ook na de verlaging in 2001 heeft Nederland voor de inkomstenbelasting relatief hoge tarieven. Het politieke streven moet zich richten op een toptarief duidelijk onder de vijftig procent. Verder gaan volgend jaar de BTW- en energieheffingen omhoog in het kader van de ver schuiving van de belasting op arbeid naar belasting op consumptie. Van de energieheffingen is het de vraag of ze zullen leiden tot het gehoopte gedrag en van de BTW-verhoging is het de vraag of deze verstandig is, gezien de tarieven in bijvoorbeeld Duitsland. Bij aanhoudende economische groei en begrotingsdiscipline komt de ruimte voor verdergaande lastenverlichting vanzelf in zicht. De Belastingherziening 2001 kan dus vloeiend overgaan in de herziening 2003.

...afwezige politiek

MET HET NIEUWE belastingstelsel heeft de paarse coalitie een van haar belangrijkste wetsvoorstellen tot stand gebracht. Het is een politiek feit van de eerste orde dat sociaal-democraten en liberalen erin zijn geslaagd consensus te bereiken over zo'n belangrijk onderdeel van het economisch beleid; een onderwerp dat beide stromingen in het verleden sterk verdeelde.

Des te opmerkelijker was dan ook dat dit tijdens het grote belastingdebat nauwelijks politiek is vastgesteld. De beraadslagingen hadden veel weg van een commissievergadering in een veel te grote zaal. Het betrof vanzelfsprekend een technische materie. Maar dat neemt niet weg dat er aan de belastingoperatie een principiële politieke keuze ten grondslag ligt. Als politici er niet meer in slagen die vraag centraal te stellen, geven zij een brevet van onvermogen af.

Het debat over het belastingplan heeft van het begin af aan een uiterst technocratische benadering gekend. De bewindslieden van Financiën, ware 'junks' als het over belastingen gaat, waren samen met de specialisten uit de Tweede Kamer voornamelijk in gesprek met de fiscale wereld. Zo is het onderwerp geannexeerd en voorts gedepolitiseerd.

DE EINDRONDE in de Tweede Kamer heeft hierin geen ver andering gebracht. D66-leider De Graaf klaagde eerder deze week dat de fractievoorzitters zo weinig in de Tweede Kamer met elkaar in debat zijn. Ze werden inderdaad node gemist de afgelopen dagen.