Dossier BSE

Nieuws

Wat is BSE?

Maatregelen Europese Unie

Maatregelen Nederland

BSE in het buitenland

Chronologie

Door RENÉ MOERLAND
DEN HAAG, 17 NOV. Volgens de Algemene Rekenkamer schiet het toezicht op de voedselketen in Nederland ernstig tekort, onder meer waar het gaat om BSE. ,,Je moet kunnen zeggen: dit voedsel is honderd procent veilig. Dat is nu niet het geval.''

Op de dag dat een zevende geval van de gekkekoeienziekte BSE in Nederland werd ontdekt, legde de Algemene Rekenkamer de ministers Borst (Volksgezondheid) en Brinkhorst (Landbouw) over de knie omdat het toezicht op de voedselveiligheid onvoldoende is. De bewindslieden hebben ,,hun verantwoordelijkheid voor de volks- en diergezondheid niet kunnen waarmaken'', luidt het oordeel. De bewindslieden wezen die kwalificatie van de hand, wat leidde tot felle reacties van CDA en GroenLinks. Regeringspartijen VVD, D66 en PvdA willen waken voor paniek maar, zegt VVD-Kamerlid Udo: ,,We zijn toch wel geschrokken. Het kabinet zal nu moeten waarmaken dat de volksgezondheid gewaarborgd is.''

Dat is precies het tere punt, vindt rapporterend lid van de Rekenkamer P. Zevenbergen. ,,We hebben snel een systematische aanpak nodig. Met een schot hagel raak je altijd wel wat. Maar voor voedselveiligheid moet je dusdanige garanties geven dat je in de hele keten kunt zeggen: dit voedsel is honderd procent veilig. Dat is nu niet het geval. Onderdelen van het dier gaan in verschillende stromen door een lange keten: vanaf het boerenbedrijf langs het slachthuis naar vleeswerkingsbedrijven en afvalbedrijven. De overgangen daartussen zijn zwakke schakels. Tussen de drie diensten die toezicht houden zitten gaten in de coördinatie. Je moet een zo hoog mogelijke perfectie nastreven. We kunnen nu niet uitsluiten dat er risico is.''

Is de Rekenkamer gestuit op concrete aanwijzingen dat er zieke dieren aan controle ontsnappen en in het voedsel terechtkomen?

,,We noemen in het rapport verschillende voorbeelden, zoals een onderzoek van de Algemene Inspectiedienst AID en het openbaar ministerie naar een partij van 100.000 maag- en darmpaketten van kippen die aan het rotten waren. Die zijn toch geleverd aan bedrijven voor verwerking van materiaal met een laag risico. Dat kan betekenen dat het ook op andere terreinen gebeurt.''

Maar die voorbeelden komen uit controles, en die zijn volgens de Algemene Rekenkamer juist te incidenteel. Vindt u het aannemelijk dat er ongewenste dierdelen doorglippen?

,,Dat is moeilijk te zeggen. Maar controle moet plaatsvinden in de hele keten. Als daar hiaten in zitten, onstaat er bij de Rekenkamer ongerustheid. De vraag is of de geconstateerde gevallen een honderd procent score zijn of alleen het topje van de ijsberg.''

Dat laatste lijkt waarschijnlijk?

,,Laat ik a contrario antwoorden: als wij dachten dat alles 101 procent goed is, zouden wij niet voor een nationale voedselautoriteit zijn.''

Het kabinet heeft juist besloten zo'n autoriteit in 2002 op te richten. Is dat afdoende?

,,Het is in elk geval een begin. Maar sommige verbeteringen kunnen morgen al beginnen. We hebben bij alle diensten slechte dossiers aangetroffen. Bij de Keuringsdienst voor Waren in het zuiden bestond een dossier uit goedmoedige briefjes, groot en klein, met allerlei losse aantekeningen. Dat is van een aandoenlijke eenvoud. Het moet toch mogelijk zijn systematische dossiers bij te houden, ook al hebben de mensen het heel druk. Daarnaast moet je snel zorgen dat controles op risicomaterialen en voedselproductie gelijklopen. Het is een probleem als je bij controle op organen vaststelt dat er iets met een dier aan de hand is, terwijl het vlees al veel verder is in de voedselproductie, zodat je het kwijt bent, administratief gesproken. Verder zijn er onrustbarende zaken die snel aandacht verdienen, zoals de tendens van opwaardering van het materiaal. Als bijvoorbeeld de kippenboer van zijn partij rottend vlees zegt: 'zo ruiken ze altijd'. In een ander geval troffen we een zieke koe aan naast een bak met kadavers. Het is niet goed als zo'n wrakke koe wordt opgelapt om in de voedselketen te worden gebracht. Het probleem is dat er veel te weinig controleurs zijn.''

Dode schapen worden door boeren illegaal gedumpt om te ontkomen aan de hoge tarieven voor het verplichte gescheiden ophalen van zeer hoog risicomateriaal, zoals ogen, hersenen en ruggenmerg. Zijn er aanwijzingen dat ook koeien illegaal worden gedumpt?

,,Bij koeien is het probleem iets overzichtelijker. Graaf maar eens een gat voor een koe, dat wordt heel groot. Bovendien heeft een koe een andere economische waarde. Als je een lam of een schaap dumpt, kun je als veehouder 75 piek in je zak steken. Bij een koe bestaat toch altijd de hoop dat er nog iets aan verdiend kan worden zolang het dier nog opgelapt kan worden. Bovendien bestaat er een redelijk bijgehouden registratiesysteem voor koeien, ook omdat er andere kapers op de kust zijn, zoals de belastingdienst - al zijn er nog steeds 100.000 zwevende, illegale koeien die niet gemeld zijn. Maar zolang er geen registratieplicht bestaat voor schapen blijft het dweilen met de kraan open.''

U adviseert boeren niet langer extra hoge tarieven te laten betalen voor het afvoeren van hoog risicomateriaal van schapen en koeien, omdat dat ontduiking in de hand werkt. Minister Borst heeft al laten te weten vast te houden aan het principe 'de vervuiler betaalt'. Kan dat nog?,,Dat principe is een schoon streven, maar als je ziet dat het aantal bij het destructiebedrijf aangeleverde dieren substantieel minder is geworden, is er óf een wonder gebeurd, óf is er een probleem. Als dan bijvoorbeeld in het noorden van het land ook nog de AID moet controleren met anderhalve man en een paardekop, kan je ernaar fluiten dat die wet wordt nageleefd. Het moet D66-bewindslieden aanspreken een pragmatische oplossing te kiezen.''