Dossier BSE

Nieuws

Wat is BSE?

Maatregelen Europese Unie

Maatregelen Nederland

Chronologie

Het rapport van de commissie- Phillips over de Britse BSE-crisis bevat een schat aan gegevens over ongewilde doofheid en blindheid bij betrokken bestuurders en experts. De consument is uiteindelijk op zichzelf aangewezen.

Door onze redacteur JOOP MEIJNEN

ROTTERDAM, 27 OKT. "In gevarenkwesties is niemand een expert - vooral de experts niet." Het citaat is van de Duitse socioloog Ulrich Beck. Hij is auteur van het boek Risikogesellschaft, dat toevallig verscheen in hetzelfde jaar, 1986, waarin in Groot-Brittannië het eerste geval van Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE, gekkekoeienziekte) werd geïdentificeerd. BSE komt in Becks standaardwerk niet voor, maar het rapport van de commissie-Phillips laat zich lezen als een krachtige bevestiging van diens centrale these: de moderne Westerse samenleving lijdt aan 'georganiseerde onverantwoordelijkheid'.

Er is volgens Beck in de loop der tijd een fijnmazig netwerk van regels en instanties opgetrokken dat zorgt voor de verdeling van de revenuen van economische voorspoed. Maar die coalitie van politici, belanghebbenden en experts heeft daarbij, tegelijkertijd en onbewust, een collectieve blinde vlek ontwikkeld voor de onbedoelde gevolgen en risico's die inherent zijn aan technologische ontwikkeling. In deze 'risicomaatschappij' schuilt uiteindelijk niet het grootste gevaar in een ontsporing van een of andere technologie, maar in het afkalven van het vertrouwen in overheden.

Het rapport van de commissie-Phillips over de Britse BSE-crisis bevat een schat aan gegevens over ongewilde doofheid en blindheid bij betrokken bestuurders en experts. Een voorbeeld. In mei 1990 ontdekten onderzoekers van de universiteit van Bristol een 'BSE-achtige ziekte' bij een kat. Dat was een aanwijzing voor de potentiële 'overdraagbaarheid' van de gekkekoeienziekte, mogelijk ook op mensen - een risico dat door het bevoegd gezag categorisch was genegeerd.

In plaats van de Bristol-vondst serieus te nemen, hield landbouwminister Gummer vol dat men Brits rundvlees veilig kon eten. In inmiddels berucht geworden tv-opnamen voerde hij zijn 4-jarige dochter Cordelia demonstratief een biefstukje met het dringende verzoek aan het publiek om toch alstublieft de kalmte te bewaren. Deze poppenkast, waarin ook nog een sussende rol werd gespeeld door een rundvleesetende kroonprins Charles, werd vervolgens nog bijna zes jaar volgehouden.

Ondertussen stapelden de wetenschappelijke aanwijzingen zich op voor de overdraagbaarheid van de gekkekoeienziekte op mensen. Maar die informatie bereikte het grote publiek niet. "Bij elke gelegenheid waarbij openlijke bezorgdheid rees over BSE, reageerde men met hetzelfde refrein: 'Er is geen bewijs dat BSE overdraagbaar is op mensen. Het eten van rundvlees is veilig", aldus de commissie-Phillips. "De bevolking is nooit verteld dat de wetenschappelijke perceptie van het risico was veranderd."

Welke lessen trekt de commissie-Phillips uit haar onderzoek, respectievelijk welke aanbevelingen doet zij? Dat zijn er 136, te veel om hier allemaal op te noemen. Voor een belangrijk deel liggen ze op het vlak van een verdere verfijning van het bovengenoemde netwerk van regels en instanties. Zij gaan onder meer over de rol van adviesraden en inspectiediensten, wettelijke procedures, crisismanagement, alternatieve overdrachtroutes van BSE (bijvoorbeeld via cosmetica) en nazorg voor patiënten en nabestaanden van slachtoffers.

Speciale aandacht schenkt de commissie-Phillips aan de wijze waarop de autoriteiten zouden moeten 'omgaan met onzekerheid'. "Openheid" is de enig juiste benadering, ook in het belang van hun geloofwaardigheid. "De overheid moet de neiging weerstaan om te doen alsof zij in een situatie van onzekerheid overal een antwoord op heeft. Wij geloven dat vrees voor voedsel en vaccins berust op het geloof dat de overheid informatie achterhoudt. Wanneer twijfel openlijk wordt geuit en toegelicht, zal het publiek in staat zijn rationeel te reageren en adviezen eerder accepteren." In de afweging van het risico kan dan iedere consument zijn eigen expert spelen.