Door MAARTEN VAN HELVOIRT
De Rijksuniversiteit Groningen is een van de vijfhonderd afnemers die de LiteRom, een cd-rom met literatuurrecensies, na een rechterlijk verbod hebben teruggestuurd naar de uitgever. Deze bibliotheek heeft - in tegenstelling tot het merendeel van de Nederlandse bibliotheken - nog recensies op papier.

GRONINGEN, 22 JAN. ,,Nu we de LiteRom hebben moeten teruggeven, zijn de studenten aangewezen op deze knipselmappen'', zegt B. E. Vermeer, bibliothecaris in de bibliotheek van de Faculteit der Letteren aan de Rijksuniversiteit Groningen (RuG), en zij legt haar hand daarbij op een grote, grijze metalen archiefkast. De diepe laden herbergen talloze literatuurrecensies, alfabetisch geordend op de naam van de auteur van het besproken boek.

Vermeer pakt de hangmap 'Judith Herzberg'. Een stapeltje kopieën van kranten- en tijdschriftartikelen over het literaire werk van Herzberg komt tevoorschijn. Zij weet niet of dit dossier compleet is. ,,Sinds de komst van de LiteRom in 1992 was er vanuit de bibliotheek weinig animo om de mappen bij te werken. Alles stond immers ook op de cd-rom'', zegt ze. LiteRom is een verzameling van 51.000 recensies vanaf 1900 van Nederlandstalige literatuur op één cd-rom. Op het schijfje staan ook de biografieën van een groot aantal schrijvers. Sinds 1992 hebben vrijwel alle bibliotheken het schijfje in huis.

Ook al zouden de hangmappen in Groningen regelmatig zijn aangevuld met nieuweboekbesprekingen, dan nog zouden ze niet compleet zijn. Vermeer: ,,Er is uit geplukt tot en met. Sommige studenten hebben er kennelijk geen probleem mee om een knipsel mee te nemen.''

Met de LiteRom kan dat niet. Het Nederlandse Bibliotheek en Lectuur Centrum (NBLC), de uitgever van de cd-rom, streeft ernaar volledig te zijn. In het begin werd de cd-rom jaarlijks geactualiseerd, de laatste jaren kwam elk half jaar een nieuwe versie uit.

Voordat LiteRom er was, konden de bibliotheken alleen gekopieerde recensies uit kranten en tijdschriften aanbieden. ,,De openbare bibliotheek van Amsterdam bijvoorbeeld had een verzameling vergeelde kranten die terugging tot het begin van deze eeuw'', zegt R. van der Velde, algemeen directeur van het NBLC. Deze organisatie van bibliotheken begon in 1972 met het uitgeven van een literaire knipselkrant, die ook nu nog met schaar en lijm in elkaar wordt gezet. Uit de knipselcollecties van het NBLC en de Amsterdamse openbare bibliotheek worden sinds 1992 de artikelen met een scanner op de LiteRom gezet. Van der Velde: ,,De LiteRom is dus gewoon een knipselkrant, maar dan op cd-rom.''

De rechtbank in Den Haag oordeelde begin december anders. In een kort geding, dat was aangespannen door organisaties van auteurs en uitgevers, werd bepaald dat geen nieuwe versies van de cd-rom mogen worden uitgebracht en dat het NBLC oude LiteRoms moet terughalen. Bij overtreding van dit vonnis loopt het NBLC het risico 2.500 gulden per dag te moeten betalen.

Net als bijna alle andere cd-roms van de Groningse letterenfaculteit was ook de LiteRom geïnstalleerd op het computernetwerk. ,,We hebben hem direct uit de server gehaald en teruggestuurd'', zegt Vermeer. Op een ouderwets schoolbord bij de ingang van de bibliotheek is dat de dagen voor Kerstmis bekendgemaakt. Een student die zich nu op de computer aanmeldt en met een paar muisklikken in het cd-rom-menu terechtkomt, kan nog altijd voor de LiteRom kiezen. Maar al snel krijgt hij een foutmelding.

De RuG heeft de LiteRom voor studenten Nederlands niet op het netwerk gezet om even een uittreksel van een boek van Marga Minco op te zoeken. ,,Dat is middelbare-scholierenwerk. Als studenten daarvoor komen, verwijzen wij hen door naar de openbare bibliotheek'', zegt Vermeer resoluut. LiteRom wordt aan de Groningse universiteit vooral gebruikt voor de colleges literatuurkritiek, waarin het werk van literatuurcritici wordt geanalyseerd.

Dr. Frank Berndsen, docent moderne Nederlandse letterkunde, zoekt zelf voor ieder college de benodigde artikelen op. Vlak voordat de cd-rom werd teruggestuurd, heeft hij nog zo'n vijftig prints gemaakt voor de komende colleges. Berndsen vindt het verdwijnen van LiteRom geen groot verlies. ,,Het kost hooguit een paar keer extra lopen naar de knipselmappen'', zegt hij. Maar als die knipsels niet goed zijn bijgewerkt, is dat volgens hem ,,een ramp''. Berndsen: ,,Studenten stormen niet lekkerbekkend op de LiteRom af.''

Op de Groningse letterenfaculteit is het inderdaad moeilijk neerlandici in spe te vinden die veelvuldig de cd-rom raadplegen. Tweedejaarsstudente Nederlands Esther Sandbergen zegt dat ze op de middelbare school ,,vaak uittreksels van de cd-rom heeft gehaald''. Zij vindt het jammer dat ze LiteRom voorlopig niet meer op de universiteit kan raadplegen.

Voorlopig moeten de Groningse bibliotheek en de overige vijfhonderd bibliotheken die LiteRom naar het NBLC terugstuurden, het zonder het schijfje doen. Maar het NBLC gaat in maart in hoger beroep tegen het vonnis van de Haagse rechtbank.

Als de zaak wordt verloren, overweegt het NBLC in een nieuwe opzet verder te gaan met de LiteRom. ,,We proberen dan met de recensenten afzonderlijk auteurscontracten af te sluiten'', zegt A. Henderickx, hoofd uitgeverij van het NBLC. Voor de recensies uit het begin van deze eeuw, anonieme recensies of recensies die alleen zijn ondertekend met initialen geldt dat die ,,zonder meer op die nieuwe cd-rom kunnen''. Bibliothecaris Vermeer: ,,Ook in afgeslankte vorm zouden wij de LiteRom willen hebben.''