Door J.L.R.A. Huydecoper; De auteur is advocaat in Den Haag
Als u een pak laat maken (de juiste vakterm is, geloof ik: een kostuum), en als u het pak in ontvangst neemt en afrekent, bent u ongetwijfeld de eigenaar - en niet de kleermaker die het heeft gemaakt. Dus als u voor uw bedrijf een softwarepakket laat ontwerpen, en dat wordt bij u geïnstalleerd, en u betaalt het, bent u .... Mis, dus.

Software is een raar, ongrijpbaar goedje. Eigenlijk is het een vorm van informatie - net zoiets als de informatie die u nu leest, maar dan anders.

Informatie kun je opslaan op een 'drager' - een stuk magneetband, een floppy, CD-ROM of gewoon op een stuk papier. Je kunt elektronische informatie ook rechtstreeks opslaan in een computer. Van dragers met informatie, of van computers waar informatie in zit kunt u eigenaar zijn; maar dat maakt u nog niet de eigenaar van de informatie zelf. Misschien bent u de eigenaar van de krant die u nu leest - maar niet van de informatie die daarin staat.

Geldt dat dan ook als software speciaal op bestelling voor u is gemaakt, net als het muurtje of het maatpak? In beginsel wèl. Als u verder niets afspreekt kunt u, binnen zekere grenzen, beschikken over de informatie die u in de vorm van software gekregen hebt. U kunt die informatie bijvoorbeeld in uw computer toepassen, zoals ook uw bedoeling was toen u het pakket bestelde. Maar rechten als 'eigenaar' van die imformatie, hebt u niet.

Eigenlijk bestaat 'eigendom' van informatie niet. Wat wèl bestaat, is auteursrecht. Dat geeft de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst of diens erfgenamen als enige het recht om het werk openbaar te maken of te verveelvoudigen (zeg maar: te kopiëren). Dat duurt tot wel zeventig jaar na de dood van de oorspronkelijke maker. Een belangrijk recht, maar heel verschillend van 'gewone' eigendom.

Software is, behalve informatie, meestal ook een 'werk' waarop auteursrecht van toepassing is. Maar het auteursrecht komt niet automatisch toe aan degene die een softwarepakket heeft besteld en afgenomen. Het auteursrecht blijft, als verder niets is afgesproken, gewoon berusten bij de maker van de software. De opdrachtgever/afnemer wordt geen eigenaar, en hij krijgt ook geen auteursrecht. Hij krijgt alleen het recht om de software te gebruiken, op de manier zoals dat in het kader van de opdracht voor ogen heeft gestaan. Een beetje mager, vindt u? Maar zo liggen de zaken nu eenmaal.

De opdrachtgever/afnemer kan daar overigens wel iets aan doen. Hij kan met de leverancier afspreken dat hij niet alleen de in de software besloten informatie zal krijgen, en het recht om de software te gebruiken, maar óók het auteursrecht. Dat kan, maar leveranciers van software zijn daar niet dol op. Als zij auteursrechten aan een afnemer overdragen, krijgt die namelijk het recht om anderen te verbieden om kopieën van de software te maken, en ook om daar 'bewerkingen' van te maken. Auteursrecht is immers, onder andere, het recht om een ander te verbieden om het werk te 'verveelvoudigen'. Zoiets kan voor een leverancier van software een vervelende hindernis vormen, als hij later aan andere afnemers soortgelijke software wil leveren - want daarvoor zou hij heel goed onderdelen van het eerder geleverde softwarepakket, al dan niet in bewerkte vorm, als voorbeeld kunnen willen gebruiken. En dat mag dan eigenlijk niet.

Dan is er nòg een complicatie waarop je bij de levering van software moet letten. Bij software bestaat vaak de behoefte om het eenmaal geleverde programma te wijzigen - bijvoorbeeld om er verbeteringen in aan te brengen, of om het aan te passen aan een ander programma, of aan nieuwe apparatuur.

Om dat te kunnen doen moet je begrijpen hoe de software in elkaar zit. Aan het pakket zoals dat in de computer wordt geïnstalleerd valt dat meestal niet af te zien. Daarvoor heb je het oorspronkelijke ontwerp van de software nodig, waarbij ook is aangegeven wat het verband is tussen de verschillende elementen, en hoe de structuur van het programma is. Zoiets heet een 'broncode' of een 'source code'.

Als een opdrachtgever software bestelt en geleverd krijgt, spreekt het ook niet vanzelf dat hij zomaar aanspraak kan maken op de broncode. Ook dat moet hij apart met zijn leverancier afspreken. Wie dat vergeet moet er rekening mee houden dat hij voor aanpassingen van zijn software altijd op dezelfde leverancier moet terugvallen - omdat alleen die over de broncode kan beschikken.

Ingewikkeld, niet? Geen wonder dat levering van software nogal eens tot juridische problemen leidt. Bijvoorbeeld bij leverancier X. Die gebruikte de volgende contractformule: ,,Opgeleverde maatwerkprogrammatuur is volledig eigendom van cliënt'' (maar, was toegevoegd, de leverancier bleef vrij om na toestemming van de cliënt gebruik te maken van in de loop van het project ontwikkelde ideeën, systeemmethodieken of technieken etcetera). Een mooie en brede, maar duistere formule - want 'eigendom' is in verband met software nu eenmaal een moeilijk te hanteren begrip. En toen de afnemer vroeg om de broncode omdat hij de software wilde aanpassen, gaf leverancier X prompt niet thuis. Daarvoor had hij de volgende prachtige motivering: ,,Omdat hier ons intelligentiequotiënt en kopieerrecht op rust.''

Hoewel allicht van het vocabulaire van levenrancier X onder de indruk, gaf de afnemer het niet op. Hij eiste in kort geding afgifte van de broncode. Nu moest de rechter dus beoordelen of de nogal cryptische overeenkomst nu betekende dat de afnemer daar recht op had. En dat bleek wèl zo te zijn: gezien het hem gegeven 'eigendomsrecht' mocht de afnemer er redelijkerwijs op vertrouwen dat hij ook een gebruiksrecht had ten aanzien van alle met de software samenhangende documentatie, waaronder de broncode. Leverancier X wierp nog tegen dat het auteursrecht op de software niet bij hem maar bij een ander berustte (namelijk bij de directeur van leverancier X - die had de software namelijk uiteindelijk gemaakt). Daar ging de rechter aan voorbij. Ook als dat zo zou zijn, mocht de afnemer toch aanspraak maken op de broncode.

Me dunkt, een verhaal dat goed afloopt. Maar het was makkelijker geweest als het om een maatpak zou zijn gegaan.