Door onze redacteur KOEN GREVEN
Dagbladuitgevers en journalisten twisten over auteursrechten. De uitgevers willen artikelen kunnen hergebruiken voor nieuwe media zoals databanken, CD-roms en Internet.

DEN HAAG, 12 OKT. De uitgevers zien in nieuwe media een mogelijkheid om de exploitatie te verruimen. Waar het nu doorgaans nog gaat om het aanbieden van een extra service die niet veel geld oplevert, moeten in de toekomst de elektronische media een belangrijke bron van inkomsten gaan vormen. De auteursrechten voor hergebruik behoren echter bij de individuele journalist.

De voortschrijdende technologie schept nieuwe mogelijkheden om informatie te verspreiden en om van informatie kennis te nemen. Een groot aantal dagbladen in Nederland heeft inmiddels een eigen site op Internet. Van Australië tot Alaska kunnen mensen tegenwoordig actuele berichtgeving uit Nederland op hun computerscherm te voorschijn laten komen. Stukjes uit de krant knippen voor het eigen archief is allang niet meer nodig. Elektronische databanken en CD-roms verstrekken in no time de gewenste informatie.

De European Publishers Council (EPC), waarin de grote Europese uitgevers zijn vertegenwoordigd, heeft inmiddels de krachten gebundeld. Volgens de uitgevers dienen de auteursrechten exclusief in hun handen te komen. Via het auteursrecht kunnen uitgevers immers produkten exploiteren en de verspreiding ervan controleren. Hun boodschap is duidelijk: zonder de auteursrechten zijn investeringen in nieuwe media te riskant.

De Brit F. Rogers, voorzitter van de European Publishers Council, vindt het onredelijk dat uitgevers moeten opereren in een systeem waar de werknemers alle arbeidsrechten genieten en tegelijkertijd kunnen concurreren met de werkgever. Veel Europese uitgevers worden volgens Rogers ontmoedigd om te investeren in nieuwe produkten en diensten, omdat de financiële risico's voor auteursrechten niet genomen kunnen worden.

De Nederlandse Dagbladpers (NDP) probeert nu op nationaal niveau de uitgangspunten van de EPC te bewerkstelligen. In 1912 werd in de Nederlandse auteurswet vastgelegd dat rechten van artikelen die zijn gemaakt door journalisten in vaste dienst tot de uitgevers behoren. Nederland en Engeland zijn daarmee de enige landen in de Europese Unie waar de journalisten deze rechten hebben afgestaan aan hun werkgevers.

In het begin van de jaren zeventig werd in de dagblad-CAO een bepaling opgenomen over het hergebruik van artikelen. Journalisten kunnen dergelijk hergebruik weigeren wanneer ze bezwaren hebben tegen de wijze waarop met het artikel wordt omgegaan of omdat ze het niet eens zijn met de vergoeding die er tegenover staat.

Kranten gebruiken nu doorgaans zonder expliciete toestemming van de redacteuren de artikelen voor de elektronische krant op Internet. Het Eindhovens Dagblad is koploper als het gaat om nieuwe media. Dagelijks staan ongeveer 35 artikelen uit de krant op Internet en lezers kunnen voorlopig nog kosteloos gebruik maken van het on line archief. Per week maken ongeveer achtduizend mensen daar gebruik van. Claims over auteursrechten heeft de Brabantse krant nog niet gehad. Afspraken over auteursrechten zijn nog niet gemaakt.

In Noorwegen hebben journalisten en uitgevers al wel een deal gesloten. De Noorse journalisten krijgen duizend kronen per maand (250 gulden) als vergoeding voor het hergebruik van artikelen.

Volgens prof. dr. G.A.I. Schuyt, hoogleraar pers-, omroep- en telecommunicatierecht aan de Rijksuniversiteit Leiden, zal er in Nederland een oplossing moeten komen voor de praktische problemen. ,,In landen als Duitsland, Frankrijk en België liggen alle auteursrechten bij de betreffende journalist. Het zal eerder die kant opgaan dan dat alle auteursrechten in handen komen van de uitgevers. We mogen al blij zijn dat de journalist in Nederland toestemming moet geven voor ander gebruik van zijn artikelen voor bijvoorbeeld Internet en CD-roms. Als dat niet was afgesproken, dan hadden de werkgevers al zonder meer alles kunnen doen'', aldus Schuyt.

De NDP wil dan ook dat de NVJ deze rechten laat vallen. In de onderhandelingen over een nieuwe CAO voor de dagbladjournalistiek kan volgens de NDP het thema 'auteursrecht' niet achterwege blijven. ,,Wij zijn van mening dat dit onderwerp onderdeel moet uitmaken van het overleg met de NVJ. Normaal gesproken gaan we er vanuit dat we er met de NVJ op korte termijn wel uitkomen'', aldus een woordvoerder van de NDP.

Op maandag 1 oktober werden de onderhandelingen echter resoluut afgebroken. De NDP verwierp toen een compromisvoorstel van de NVJ. Daarin stelde de vakbond voor om over een periode van drie jaar toe te staan dat dagbladen zonder vergoeding artikelen mogen gebruiken voor nieuwe media als Internet of CD-rom. Daarna zal moeten worden bezien in hoeverre de elektronische media een goudmijn blijken te zijn waarvan ook de journalisten moeten kunnen profiteren.

De NDP voelt daar niet voor. De NVJ heeft met verbazing kennis genomen van de houding van de uitgevers. ,,Wij hebben een redelijk voorstel gedaan, maar dat is afgewezen. Wij zullen onze principes niet loslaten, al gaan ze op hun kop staan. Journalisten zijn geen letterknechten. Ze schrijven voor een krant en niet voor een databank. Het is in het belang van de journalisten dat ze weten wat er gebeurt met hun artikelen. Daar moeten materiële en immateriële afspraken over worden gemaakt. Op internationaal niveau is er nu een machtsstrijd gaande over de exploitatie van auteursrechten, wij hebben goede redenen om daar een bedreiging in te zien'', aldus Inge Brakman van de NVJ.

Begin volgende week zullen beide partijen weer om de tafel gaan zitten. De NVJ is duidelijk: ,,Als er geen compromis komt, dan gaan we naar de rechter.''