IS HET AUTEURSRECHT in zijn huidige vorm nog wel houdbaar voor de digitale toekomst? Deze vraag vuurde het Kamerlid Wagenaar (PvdA) eerder dit jaar onomwonden af op minister Korthals (Justitie). De liberale bewindsman knipperde niet met zijn ogen: "Nieuwe technieken hebben in het verleden niet tot fundamentele aanpassingen van het auteursrecht geleid." Deze koelbloedige reactie wordt nu kracht bijgezet door de federale rechter Marylin Hall Patel in San Francisco. Zij heeft een verbod uitgevaardigd tegen het internetbedrijf Napster, een vooral bij jongeren geliefd distributiesysteem voor muziek, wegens "grootschalige inbreuken" op de rechten van popbands en platenmaatschappijen. Deze waren in december naar de rechter gelopen, de klassieke reflex van auteursrechthebbenden. Vanuit de klassieke doctrine geredeneerd was het antwoord van rechter Patel voorspelbaar.

Toch is de vraag van Wagenaar niet van tafel. Nog afgezien van de beroepsprocedure die Napster onmiddellijk heeft aangekondigd staan rechters en regeringen inderdaad op een tweesprong. Wordt het na jarenlang de auteursrechten te hebben versterkt niet tijd aandacht te besteden aan 'auteursplichten': de plicht van de rechthebbenden te zorgen voor publieke toegang? De suggestie is afkomstig van de Amerikaanse hoogleraar Lessig, een enfant terrible in de wereld van het cyberrecht. Wat hij wil, zet de wereld op zijn kop: auteursrecht is een verbodsrecht. Zie Napster. Aanleiding voor de bepleite omkering van waarden is niet zozeer het recht van de maker zelf, het recht op een billijke vergoeding voor een intellectuele inspanning of vondst, maar de technische maatregelen die in de maak zijn om het te handhaven op de elektronische snelweg. Deze komen neer op het versleutelen van informatieproducten zodat de rechthebbenden de afzet kunnen controleren.

HET KIND VAN de rekening is niet alleen het gewone thuis kopietje. De nieuwe maatregelen maken het zelfs mogelijk voor te schrijven hoe vaak de consument een bepaald liedje kan afdraaien. Ze leveren tegelijkertijd een enorme hoeveelheid informatie over het gedrag van de consument op die niets meer te maken heeft met bescherming van de belangen van de makers. Het grote knelpunt is de eis van de auteursrechtindustrie dat de nieuwe beschermingsmaatregelen net zo sterk worden beschermd als het oorspronkelijke geestesproduct. Er moet met andere woorden een juridisch 'omzeilingsverbod' komen. Dat is overigens niet een gedachte van minister Korthals, maar van de Europese instellingen in Brussel waar ons auteursrecht in toenemende mate vandaan komt.

Vraagt internet er echter niet zelf om? Dat was de kwestie in het geval van Napster. Dit biedt internetgebruikers de gelegenheid om met behulp van de zogeheten MP3-standaard onderling muziek uit te wisselen. M P3 levert een perfecte ge luidskwaliteit, Napster een snelle verwijsindex. Wie kan er bezwaar hebben tegen hoogwaardig geluid? Sinds wanneer is het verboden liefhebbers met elkaar in contact te brengen? De Amerikaanse auteurswet kent nota bene een speciale uitzondering voor persoonlijk gebruik. Het vermocht allemaal de rechter in San Francisco niet te vermurwen.

DE VRAAG IS of het gevaar niet wordt overdreven. Zoals een muziekuitgever tegen de New York Times zei: "Als het er werkelijk zo slecht voorstaat, waarom verkopen wij dan zoveel platen?" Volgens een recent onderzoek van het bureau Jupiter kopen gebruikers van Napster zelfs meer cd's dan niet-gebruikers. De muziekindustrie heeft ook sterke troeven in de vorm van begeleidende informatie en producten, concerten en haar algemene marketingkracht. En ze kan natuurlijk ook zelf het internet opgaan. Dat doet niet af aan het principiële punt: de techniek zorgt voor een doorbraak, de gevestigde belangen willen een verbod. Napster is trouwens bezig al weer achterhaald te worden door systemen als Gnutella en Freenet. Typerend daarvoor is dat ze niet via een centrale verwijsindex werken maar direct van eindgebruiker tot eindgebruiker, Freenet ook nog eens op basis van anonimiteit. Dat is terug naar de oorspronkelijke internetideologie die iedere vorm van collectieve regie afwijst. Het valt te betwijfelen of een Amerikaanse rechter of de Europese Commissie dat op den duur kan blijven tegenhouden.

De succesvolle horrorauteur Stephen King heeft de lumineuze oplossing bedacht om zijn nieuwste boek The Plant hoofdstuk voor hoofdstuk op internet te zetten waar iedereen het voor een dollar kan downloaden. Hij schrijft dóór zolang driekwart van de bezoekers van zijn site dat doet. King kan het zich veroorloven, want hij is al ruimschoots binnen. Ook strijdvaardige nieuwkomers zullen wellicht zo'n internetgok wagen. De vraag blijft wat het Net heeft te bieden aan de grote middenmoot - van producenten én consumenten.

MINISTER KORTHALS zoekt intussen het antwoord in "een auteursrecht op maat: het is de kunst om enerzijds te bewerkstelligen dat zinvolle technische beveiliging kan worden toegepast, die tegelijkertijd legitiem gebruik niet verhindert en geen afbreuk doet aan de mededingingsverhoudingen". Een betere omschrijving van de kwadratuur van de cirkel is moeilijk te vinden.