Wat hebben vleesvervangers, everzwijnen, vaccinfabrikanten, en de minister van Landbouw met elkaar te maken? Allemaal profiteren ze op de een of andere manier van de mond- en klauwzeercrisis. Deel één van een korte serie: de vleesmarkt.

Door onze redacteur MARCEL AAN DE BRUGH

ROTTERDAM, 1 MEI. "Het is onmiskenbaar", zegt een woordvoerster van Albert Heijn. "De verkoop van vleesvervangers is de laatste weken explosief gestegen." Volgens haar is dat te wijten aan de MKZ-crisis. Steeds meer Nederlanders lassen een vleesloze dag in de week in. In plaats van het runderlapje of de karbonade komt er tahoe of vegetarisch gehakt op het bord. En zodra zich een crisis voordoet in de vleessector, is dat verschijnsel des te sterker. Dat was met de BSE-crisis het geval, en nu met de MKZ-crisis ook weer. Ondanks een kleine terugval na enige tijd is de opmars van vleesvervangers dan ook structureel.

Uit cijfers van het marktonderzoekbureau GfK blijkt dat de consumptie van vleesvervangers in de eerste drie maanden van dit jaar met 38 procent is gestegen, vergeleken met dezelfde periode vorig jaar. De omzet is zelfs met 45 procent toegenomen. Het zijn vooral het Britse bedrijven (Quorn) en Israelische firma's (Tivall) die hiervan profiteren. Hoeveel de omzet op dit moment precies bedraagt, is niet duidelijk. Over het hele vorige jaar werd 3.500 ton aan vleesvervangers verkocht, voor een waarde van zo'n 16 miljoen gulden.

Na enig aandringen erkent een woordvoerster van Quorn de "forse toename van de vraag". Ook zij wil geen cijfers geven. Dat vindt ze ongepast in de huidige situatie. "De MKZ-crisis brengt zoveel ellende met zich mee."

Inmiddels lijkt ook de vraag naar kip toe te nemen. "We zien een stijging met zo'n 20 procent", aldus een woordvoerder van Storteboom bv. Het bedrijf slacht wekelijks 2,1 miljoen vleeskuikens, waarvan het merendeel naar het buitenland gaat.

Ook de vraag naar gemaksvlees, zoals hamburgers en worsten, ging omhoog; de opmars van de snelle hap in de laatste tien jaar is niet wezenlijk doorkruist door de MKZ-crisis. In de eerste twee maanden van dit jaar steeg de verkoop daarvan met 13 procent naar 5,5 miljoen kilo, vergeleken met begin vorig jaar. Ook de verkoop van 'gemengde vleesproducten' zoals rundervinken, nam met bijna 10 procent toe.

Maar ondanks de gedaalde verkoop van bijvoorbeeld varkensvlees lagen de prijzen begin dit jaar over het algemeen een stuk hoger dan begin vorig jaar, gunstig voor pluimveehouders en varkensboeren. De prijs van varkensvlees was met 15 procent gestegen, die van kippenvlees met 12 procent. De omzet steeg daardoor met respectievelijk 7 procent naar 230 miljoen gulden, en met 10 procent naar 141 miljoen gulden. Uiteindelijk ging alleen de omzet in de rundvleessector omlaag. Door een daling van zes procent kwam die omzet uit op zo'n 112 miljoen gulden. Volgens de woordvoerder van het Productschap voor Vee en Vlees (PVV) heeft dat vooral met de BSE-crisis te maken.

Of de internationale concurrentiepositie van Nederland door de MKZ- crisis is aangetast, durft het Productschap nog niet te zeggen. Dat zal over een paar maanden moeten blijken. "De vraag is of we onze verloren markten weer kunnen heroveren. Het zal moeilijk zijn, want de vleesmarkt is een vrij harde markt. Als er ergens een gat valt, vult iemand anders dat meteen op." Zo viel de omvangrijke export van varkensvlees vanuit Nederland naar Groot-Brittannië stil. Dat gat werd meteen opgevuld door Denemarken, Europa's grootste exporteur van varkensvlees. Denemarken was meer vlees gaan afzetten op de Europese markt, omdat de export naar Japan was stilgevallen. Japan wilde na de uitbraak van MKZ namelijk geen vlees meer uit Europa. Daar profiteerden op hun beurt Canada en de Verenigde Staten weer van. Deze landen hebben een aantal weken extra veel varkensvlees naar het goed betalende Japan vervoerd. Vorige week heeft Japan overigens zijn deuren weer geopend voor vlees uit Denemarken.

De export vanuit Nederland begint nu weer langzaam op gang te komen. Daar kunnen, volgens de woordvoerder van het PVV, onverwachte voordelen aan zitten. Omdat bijvoorbeeld varkens en kalveren veel langer in de stallen zijn gebleven dan normaal het geval is, zijn de dieren ook zwaarder dan normaal. "Italië heeft voor zijn hammen juist een voorkeur voor zwaardere slachtdieren. Maar goed, ook die markt moet je natuurlijk eerst weer zien binnen te dringen."

Herstel van de concurrentiepositie hoeft overigens niet zo lang te duren. Na de varkenspest in 1997, waarbij Nederland door een exportverbod werd getroffen, duurde het volgens het productschap ongeveer een jaar voordat vleesexportbedrijven hun oude positie terug hadden veroverd.