Waar haalde het kabinet ineens zo snel 8 miljard voor extra investeringen vandaan? Hoe minister van Financiën Zalm goochelde met de tijd.

Door onze redacteuren GIJSBERT VAN ES en EGBERT KALSE

DEN HAAG, 30 APRIL. Eerst, in het vroege voorjaar, had minister Zalm (Financiën) krap een half miljard voor nieuwe investeringen. Toen opeens, in de nacht van vrijdag op zaterdag, was er bijna 8 miljard. Hoe kan dat? Het is goochelen voor gevorderden geweest, zeggen ingewijden.

De grote truc betreft, zoals vaker in begrotingsbesprekingen, gegoochel met de tijd. Aanvankelijk rekende Zalm louter met de cijfers voor 2002. Hij is vervolgens gaan rekenen met de verwachtingen voor 2004. Daarin heeft hij uiteindelijk de oplossing gevonden.

In de week voor het kabinetsberaad van afgelopen vrijdag bood Zalm nog hooguit 6 miljard extra voor 2002. Het was onvoldoende om de ministers Borst (Volksgezondheid) en Hermans (Onderwijs) tevreden te stellen, om maar te zwijgen van de coalitiefracties PvdA en D66, die al in een vroeg stadium hadden laten weten dat 7 miljard wel de ondergrens was.

De oorspronkelijke 6 miljard was op betrekkelijk conservatieve wijze totstandgekomen. Binnen de begrotingsregels, die een strikte scheiding tussen inkomsten en uitgaven voorschrijven, valt altijd nog veel te schuiven en daarmee te winnen, zo leert zeven jaar paars begrotingsbeleid. Extra aardgasbaten, een nieuwe bestemming zoeken voor niet uitgegeven bedragen ('sigaren uit eigen doos'), wat rentemeevallers en meevallende economische groei leveren al snel miljarden guldens extra op. Met name Borst zelf en Vermeend (Sociale Zaken) hebben fiks bijgedragen aan het bijeenschrapen van 'nieuwe uitgaven', onder meer door niet uitgegeven gelden voor de bouw van ziekenhuizen (Borst) en niet uitgekeerde bedragen voor stimulering van de werkgelegenheid (Vermeend) af te staan aan Zalm.

Maar meer dan 6 miljard zat er op deze manier dus niet in. De grenzen van de Zalmnorm waren bereikt. De roep om overschrijding van de begrotingsregels klonk steeds luider.

Zalm heeft deze aanval gepareerd door zelf een 'vlucht naar voren', naar 2004, in te zetten. Het sleutelwoord hierbij is: de staatsschuld. Zalm lost vanaf volgend jaar 22 miljard gulden per jaar af op de collectieve schuld die nu nog een kleine 500 miljard bedraagt. Omdat deze aflossing jaarlijks terugkeert, levert dit ieder jaar een rentebesparing op van circa een miljard gulden, die dan weer kan worden ingezet voor nieuw beleid.