In Oost-Java, thuisbasis van de Indonesische president Wahid, maakt een vrijwilligersleger zich op om zijn belaagde leider te helpen.

Door onze correspondent DIRK VLASBLOM

JEMBER, 23 APRIL. "Dit is nog steeds een zenuwoorlog: er wordt voorlopig alleen geschermd met de mogelijkheid van geweld. Maar als het parlement het waagt om onze leraar en president een tweede waarschuwing te geven, wordt het menens." Als de jonge docent islamitisch recht deze zinnen uitspreekt, glimmen zijn ogen. Miqdad Hidzam Fahmi ("zeg maar A'ad") schildert de aanhangers van de met afzetting bedreigde en hier in de oosthoek van Java - zijn thuisbasis - vereerde Indonesische president Abdurrahman Wahid af als eenvoudige zielen die hun leven willen geven voor hun idool. "Vergis u niet, mas, de boeren van Oost-Java zijn bereid hun buurman te doden als hij het bevloeiingswater afdamt en zo hun sawah drooglegt." Het golvende landschap rond het stadje Jember, waaruit een enkele vulkaankegel oprijst, blaakt van groeizaamheid en verscholen in deze groene wirwar van suikerriet, kokospalmen, bananenbomen en rijstveldjes bereiden groepjes mannen zich met dodelijke ernst voor op een krachtmeting met de uitdagers van Wahid. A'ad is een jongere broer van Arif Rusdi, in Jember beter bekend als Gus Didik, eigenaar en leider van Al-Fattah, een islamitisch internaat aan de rand van de stad. Gus Didik is tevens de plaatselijke commandant van de 'Troepen die durven te sterven' (PBM). Voor dit leger van Wahid- getrouwen hadden zich op 20 april in heel Oost-Java al 55.856 vrijwilligers gemeld en de centrale inschrijving in Surabaya gaat nog steeds door. Deze week vertrekken zij, op eigen kosten, per bus, trein en motorfiets naar de hoofdstad Jakarta, waar het Indonesische parlement op 30 april de volgende stap zal zetten naar afzetting van president Wahid. De PBM schrikt er niet voor terug volksvertegenwoordigers te gijzelen.

Jember is een bolwerk van de Nahdlatul Ulama (NU), de traditionalistische moslimbeweging die in heel Indonesië tientallen miljoenen aanhangers telt, maar wortelt in de pesantren (islamitische internaten) van Oost-Java. In deze beweging berusten het religieuze leergezag en de bestuursmacht bij de kiai, leraren met een eigen pesantren. Voor het eerst sinds de onafhankelijkheid van Indonesië heeft de NU een president voortgebracht, wat haar heeft opgetild uit het dorpse milieu van kleine kostschooltjes naar de hallen van de macht. Dat Wahid, die stamt uit een dynastie van NU-leiders en die de beweging 15 jaar heeft voorgezeten, zijn hoge post na anderhalf jaar weer dreigt kwijt te raken, maakt de achterban razend en verontrust de kiai, die voor het eerst rechtstreeks toegang hebben tot 'het paleis'. Gus Didik (40) heeft in het regentschap Jember intussen 2.124 man op de been, van wie er 400 een speciale weerbaarheidstraining hebben ondergaan onder leiding van vier specialisten in de pencak silat, de vechtkunst die vanouds wordt onderwezen in de pesantren van Oost-Java.

Een van die specialisten is Haji Zamroni, een stevige, besnorde man met een wit keppeltje, net als de andere 'officieren' uit Jember een oud- leerling van Al-Fattah. De mannen, in leeftijd variërend van 18 tot 48, worden met deze training, die gepaard gaat met vasten, gebed en meditatie, kebal, 'onkwetsbaar'. In het gehucht Mayang, waar het contingent uit Jember de afgelopen weken is getraind, demonstreert Zamroni dit door zijn leerlingen stokslagen en zwaardhouwen toe te brengen op het ontblote bovenlijf. Niemand geeft krimp en er vloeit geen druppel bloed. Deze 'onkwetsbaren' zullen op 30 april in Jakarta worden ingezet in de voorste linies van het PBM-leger, want zij worden geacht zelfs eventuele kogels van politie en leger te trotseren. Gus Didik vergaderde donderdag met 300 plaatselijke commandanten uit heel Oost- Java in een pesantren bezuiden Surabaya. Daar werden de laatste logistieke knelpunten doorgenomen voor de 'invasie' van Jakarta. De volgende morgen ontvangt hij de verslaggever in zijn eenvoudige huisje op de 'campus' van Al-Fattah. Hij draagt een sarong en T-shirt en steekt, gezeten op een mat, de ene kruidnagelsigaret na de andere op. "Toen politici in Jakarta Wahid, met voorbijgaan aan de parlementaire spelregels en zonder een schijn van bewijs, belasterden", vertelt hij, "begon het te gisten aan de basis van de NU. Wahid is niet zomaar een president, hij is onze leraar en leidsman. Ik heb die onrust aanvankelijk van een afstand aangezien. Maar nu de volkswoede hier in Jember zulke vormen aanneemt dat men spontaan wil optrekken naar Jakarta, heb ik het commando op me genomen om te voorkomen dat het een actie in het wilde weg wordt. We gaan het parlement een waarschuwing geven. Als het niet luistert, zijn onze mensen bereid tot bloedvergieten. Dat politie en leger hen willen tegenhouden, is een risico dat goed is overwogen."

Wie zijn het mikpunt van deze mobilisatie?

"Volksvertegenwoordigers en anderen die aansturen op Wahids val. Als het parlement tot een tweede waarschuwing besluit, is het niet langer veilig. Bezetting van het parlement en gijzeling van de leden behoren tot de mogelijkheden."

Als het parlement straks een buitengewone zitting van het Volkscongres belegt dat besluit Wahid af te zetten, is dat toch in overeenstemming met de grondwet?

"Dit verzet van de NU heeft een historische achtergrond. Er bestaat vanouds binnen de Indonesische islam een tweespalt tussen de ('traditionalistische' maar tolerante) NU en de ('modernistische', maar rechtlijnige) Muhammadiyah. Onder het bewind van Soeharto werden NU- leden op een zijspoor gezet en de moslims die meegenoten van de macht waren allen van de Muhammadiyah. Het was voor een NU-lid zelfs moeilijk om een ambtenarenbaan te krijgen. In de koloniale tijd was dat begrijpelijk, omdat fanatieke kiai hun leerlingen niet onderwezen in het Latijnse, maar in het Arabische schrift. Sinds Indonesië onafhankelijk is, gaat dit niet meer op, maar die marginalisering ging door. Pas sinds Wahid president is, wordt het NU-milieu serieus genomen. We willen zijn positie verdedigen opdat de NU kan blijven meebeslissen. Als hij valt, is de NU het slachtoffer."

Kan deze voorgenomen trek naar Jakarta nog worden afgeblazen door tussentijdse politieke ontwikkelingen of compromissen?

"Nee, ons besluit staat vast, het volk is al zo vaak misleid, we gaan. De fractieleiders van de grootste partijen in het parlement hebben al besloten tot een tweede waarschuwing aan Wahid en ik zie niet in hoe enig politiek topoverleg dit nog kan tegenhouden."

De NU als organisatie - en daarmee de kiai - heeft besloten tot een massale gebedsbijeenkomst op zondag 29 april in Jakarta. Doet het vrijwilligersleger daaraan mee?

"Jawel. Maar deze troepenmobilisatie is geen NU-besluit. De commandanten zijn dan ook geen kiai, maar gus (zonen van schriftgeleerden, die nog niet de eerbiedwaardige leeftijd van 50 hebben bereikt), zoals ik. De troepen hebben de zegen van de gus, niet van de kiai."

Als het straks tot bloedvergieten komt en de wereld keert zich af van Indonesië, wie neemt dan de verantwoordelijkheid?

"Het volk zelf."