TIJDENS PASEN is het Russische medialandschap door een aardbeving getroffen. Zaterdag hebben veiligheidsagenten van het staatsgasbedrijf Gazprom de burelen van het televisiestation NTV bezet en rebellerende journalisten verwijderd.

Elf dagen eerder had Gazprom de directie, na een succesvolle aandelentransactie, al vervangen door eigen mensen. Daags na dé feestdag in de orthodoxie heeft Gazprom op vergelijkbare wijze een einde gemaakt aan de kranten Segodnja (Vandaag) en Itogi (Balans) door hun hoofdredacteuren te ontslaan. Deze onrendabele bladen waren, net als NTV, in het bezit van mediamagnaat Goesin ski, die sinds de verkiezing van president Poetin in onmin met het Kremlin leeft. Binnenkort volgt het radiostation Echo Moskvi (Echo van Moskou), vermoedt de hoofdredacteur. De zender speelde in 1991 een grote rol bij het mislukken van de staatsgreep tegen Gorbatsjov en Jeltsin. Als hij gelijk krijgt, dan is Goesinski's rijk in een paar weken tijd effectief ontmanteld.

De basis voor de liquidatie is financieel van aard. Goesinski's concern Media Most maakt geen winst meer en heeft hoge schulden bij Gazprom. Bij wijze van aflossing heeft de laatste een aandelenpakket geëist en gekregen. Als eigenaar kan Gazprom de media nu naar zijn hand zetten. Het gasbedrijf maakt gebruik van partners, zoals de Amerikaanse bankier Jordan die NTV sinds twee weken leidt en ook uit lijkt op Independent Media (de Nederlandse uitgever van onder meer een Engelstalige en een financiële krant). Zaken zijn zaken, is de redenering.

Maar op de achtergrond gaat het óók om politiek. Hoewel echte onafhankelijke media in Rusland niet bestaan - 'wie betaalt, bestelt de muziek', aldus een gezegde - hebben de zenders en kranten van Media-Most president Poetin met consequent kritische distantie gevolgd, bijvoorbeeld bij diens vastlopende oorlog tegen de hardnekkige separatisten in Tsjetsjenië.

POETIN ONTKENT dat hij een rol speelt bij de coup van Gazprom. Het Kremlin trekt niettemin aan de touwtjes bij het gasbedrijf dat de broodnodige oliedollars voor de schatkist levert. Bovendien spoort de machtsgreep met een bredere politieke trend. Nadat eerst een paar communisten in het parlement naar de presidentiële formatie Jedinstvo (Eenheid) was overgelopen, gaat nu de partij van ex- premier Primakov en burgemeester Loezjkov van Moskou fuseren met Jedinstvo. Twee andere grote fracties zoeken eveneens aansluiting.

In de dagelijkse praktijk verandert dit weinig. Sinds hij zijn opmars najaar 1999 begon, heeft Poetin geen serieuze kritiek te duchten. Nu deze feitelijke toestand zich formaliseert, ontstaat er echter een nieuwe situatie. Met de media van Goesinski aan banden gelegd en een absolute meerderheid in het parlement, wordt de oppositie gemarginaliseerd tot dissident gekrakeel. Rusland denkt wel te varen bij koekoeks-eenzang. Maar het land is afgelopen tien jaar zodanig veranderd dat tegenstemmen én belangen, al zijn ze een minderheid, zich niet meer definitief laten disciplineren. Ook voor een jonge democratie als de Russische is openlijke oppositie duurzamer dan ondergronds gewroet.

Zie ook:

Weer pijler Media Most ontmanteld (18 april 2001)
Glasnost en modern Russisch kapitalisme(5 april 2001)
NTV-journalisten bezetten tv-zender (5 april 2001)