'Sterren zijn bang van mijn foto's'

De Nederlandse fotografe Dana Lixenberg portretteert al twaalf jaar Amerikanen, beroemde en anonieme. Het zijn eerlijke, soms genadeloze portretten. "Soms heeft een imago wat tegenwicht nodig", zegt Lixenberg. De tentoonstelling United States in de Kunsthal laat een overzicht van haar werk zien.

Door SANDRA HEERMA VAN VOSS

Haar naam klinkt als een pseudoniem, zo lekker bekt-ie, maar hij is echt. Fotografe Dana Lixenberg (1964), geboren en getogen in Amsterdam, ontdekte de fotografie op haar achttiende, toen ze als au pair in New York een avondcursus volgde. "Ik dacht dat je als fotograaf heel technisch moest zijn, maar die kant van het vak heb je na twee weken wel onder de knie." Ze kreeg haar opleiding aan het London College of Printing en aan de Rietveld Academie en ging in 1990 weer naar New York, waar ze nog altijd woont. Naar Nederland komt ze terug voor vrienden, familie en wat broodnodige afstand van het overspannen Amerikaanse werkklimaat. In New York heeft ze haar huis, haar Mexicaanse assistent en haar Duits-Jamaïcaanse agent. Lixenberg ziet zichzelf als documentaire fotograaf, die werkt vanuit de Amerikaanse traditie: "Ik heb mijn werk daar opgebouwd, dat land heeft me gevormd. Misschien is mijn nuchtere blik wel weer typisch Hollands, ik weet het niet. Ik denk niet na over die dingen."

Haar carrière wordt nu vaak als een instant-succesverhaal omschreven, maar dat beeld klopt niet. "In New York stikt het van de goede fotografen, het duurt jaren voor je er voet aan de grond krijgt. Op zogeheten 'drop-off days' mag je je map met werk bij een blad afleveren en die belandt dan op een enorme stapel. Dan hoor je maanden niets, of je krijgt een afwijzing per brief. Maar ik had nooit haast om het te maken. Ik werkte als assistente van andere fotografen en deed freelance werk voor Nederlandse bladen. Dat maakte me onafhankelijk van mijn Amerikaanse omgeving. Bovendien heb ik van huis uit met financiële onzekerheid leren omgaan. Mijn vader is beeldend kunstenaar en er was nooit zoveel geld, maar mijn ouders waren ondernemende mensen. We konden altijd doen wat we wilden."

Haar Amerikaanse doorbraak heeft Lixenberg te danken aan een Nederlandse opdracht. In 1993 fotografeerde ze voor Vrij Nederland het Imperial Court Housing Project in Watts, Los Angeles. Met een 4 bij 5 camera op statief, tot op heden haar handelsmerk, zette ze de bewoners van Watts neer als markante, volwaardige persoonlijkheden in plaats van als de stereotype vertegenwoordigers van zwart, arm en boos Amerika. De redactie van Vibe, toen een beginnend hip hop-tijdschrift in New York, viel als een blok voor haar visie en liet haar reportages en modefoto's maken. Vanaf dat moment hapten steeds meer Amerikaanse opdrachtgevers toe.

Lixenberg had als kind al nooit idolen, zegt ze, en juist omdat ze niets voelt bij 'roem', geen ontzag en geen jaloezie, is ze zo geschikt voor het fotograferen van de groten der aarde. In opdracht van bladen als Rolling Stone en Newsweek heeft ze inmiddels portretten gemaakt van een hele lijst celebrities: Donald Trump en zijn ex Ivana, John McEnroe, Paul Bowles, Iggy Pop, acteurs Kathleen Turner, Sean Penn en Robert Duvall. Elke ster kan van Lixenberg een eerlijk, soms genadeloos portret verwachten. Van de vrouwen zijnde rimpels, plooien en lagen pancake te zien, bij de mannen hun wallen en terugwijkende haarlijn. Uit hun blikken spreekt zelftwijfel en introspectie in plaats van de gebruikelijke bravoure.

Bij de anonieme Amerikanen die Lixenberg fotografeerde - gevangenen, mensen met obsessive compulsive disorder, daklozen - gebeurt precies het tegenovergestelde. Met dezelfde spaarzame techniek tilt Lixenberg ze uit hun vaak mensonterende omstandigheden op en verleent ze waardigheid, glamour. De maatschappelijke kloof die gaapt tussen stars en nobodies bestaat op haar foto's niet meer. Op United States, de overzichtstentoonstelling die vanaf vandaag in de Kunsthal te zien is, hangen beide groepen dan ook kriskras door elkaar.

"De celebrity-cultuur rukt nu ook in Nederland op, maar in Amerika is het op wereldschaal", aldus Lixenberg. "Er zijn enorme financiële en persoonlijke belangen mee gemoeid. Sterren worden soms bang als ze mijn portfolio zien. Van de assistent van Tim Robbins kreeg ik onlangs te horen dat hij van een sessie afzag, omdat de mannen er bij mij zo kwetsbaar uitzagen. Sean Penn kon dat juist weer niets schelen. Kathleen Turner, die vroeger bloedmooi was, poseerde zonder gedoe in haar apartement in New York. Ze deed haar eigen make-up. Op de foto zie je dat ze pafferig geworden is.

"Bij Lisa Kudrow, die 'Phoebe' speelt in Friends, kwam er een heel legertje mensen mee: pr-medewerkers, een kapper, een grimeur. Kudrow zelf geeft niet veel om haar imago van leuk en vlot, maar ze maakt nu eenmaal deel uit van de machinerie rond Friends. Bij haar moest ik ook een contract tekenen over de verdere verspreiding van de foto's. Maar over welke foto ik in eerste instantie uitkies voor publicatie heeft een ster niets te zeggen. Dat is maar goed ook."

Een van de meest ontluisterende portretten op Unites States is dat van Helen Gurley Brown, de hoogbejaarde oprichtster van Cosmopolitan die zichzelf nog altijd presenteert als vleesgeworden Cosmo-girl: vrij, sexy, succesvol. Hier staat Brown erbij als een zielig, oud vogeltje. Haar pruik zit scheef, haar blouse met tijgerprint hangt slap om het knokige lijf.

Lixenberg: "Het is nooit mijn bedoeling om iemand voor het hoofd te stoten, maar soms heeft een imago wat tegenwicht nodig. Brown moet altijd maar stoer doen; hier liet ze heel even haar kwetsbaarheid zien. Dat vind ik mooi. Het zorgt er ook voor dat je je gaat afvragen of ze nou wel zo vrijgevochten is, die Cosmo-vrouw."

Dana Lixenberg, 'United States', t/m 1 juli in de Kunsthal, Westzeedijk 341, Rotterdam. Tel. (010)4400301. Open di-za 10-17u, entree ƒ15,- Catalogus ƒ59,90.