Landen moeten kritischer nadenken over de gevolgen van technologische ontwikkelingen. Internet kan ook ongewenste gevolgen hebben, aldus cyberjurist Andrew Shapiro.

Door onze correspondent MARC CHAVANNES

De opkomst en bijna-ondergang van Napster, de populaire website voor uitwisseling van muziek via internet, is een goed voorbeeld van de machtsstrijd die burgers, bedrijven en overheid uitvechten via hun modem. Burgers kunnen met hulp van het net de balans in hun richting doen doorslaan, maar te veel is niet hun belang.

Dat is de paradoxale stelling die Andrew Shapiro verdedigt in zijn boek ‘The Control Revolution', ondertitel: hoe internet individuen de baas maakt en de wereld verandert. Morgen is Shapiro in de Haagse Ridderzaal een van de sprekers op een congres waar premier Kok zijn eerste grote internettoespraak houdt.

Volgens de Amerikaanse cyberjurist moet men in geïndustrialiseerde landen kritischer nadenken over de gevolgen van technologische ontwikkelingen op het dagelijks leven. Doorslaan kan daarbij beter worden vermeden, zowel in positieve als in negatieve zin. Internet is niet a priori goed of slecht. Zie Napster: burgers bevrijdden zich gratis van tussenpersonen, maar tegen een prijs die misschien te hoog was.

Shapiro: ,,Je zag daar hoe de technologie de macht deed kantelen, de goedkeurende en bemiddelende culturele en politieke autoriteiten vielen weg. Vervolgens zag je hoe de machtige spelers terugvochten. Hoe aarzelend ik ook sta tegenover platenmaatschappijen, musici kunnen er belang bij hebben dat hun auteursrechten worden gerespecteerd. Wat hier geldt, gaat ook op in ruimere zin: nieuwe technologische mogelijkheden kunnen ongewenste gevolgen hebben.''

Een van de gevaren van de internetrevolutie is volgens Shapiro ‘oversteer', het verloren laten gaan van alle bemiddelende instanties. Een voorbeeld is de rol van media, die het nieuws wegen, ordenen en van achtergrond voorzien. ,,Iedereen heeft nu een drukpersje, iedereen is uitgever, maar wat je krijgt is het ‘Drudge-effect'.'' Hij verwijst hiermee naar de website van Matt Drudge, de Amerikaan die ongecontroleerd nieuws publiceert en als eerste met de affaire-Monica Lewinsky kwam.

De kakofonie van hele en halve waarheden op het web kan ertoe leiden dat mensen zich afsluiten in plaats van wijzer worden. Zij kunnen kiezen voor wat hij noemt ‘freedom from speech'. Burgers die heel veel op internet zoeken missen snel overzicht. Shapiro: ,,Dan wordt internet een ontsnappingsroute, geen middel om de gemeenschap te versterken.''

Een andere risicolaag is de politiek, het openbaar bestuur. Daarom is Shapiro wel geïnteresseerd in extra mogelijkheden voor contact tussen kiezers onderling, maar hij is huiverig voor elementen van directe democratie. Die worden bijvoorbeeld door Clintons huis-enquêteur en adviseur-in-tijden-van-nood Dick Morris omhelsd. Diens website vote.com geeft burgers gelegenheid te stemmen over alle actuele thema's van de dag: gisteravond meende 87 procent van de 18.918 mensen die hadden gestemd dat China zijn bevoorrechte handelsstatus maar weer moest verliezen als straf voor het gijzelen van 24 Amerikaanse marinemensen.

Shapiro: ,,Morris denkt dat het tijdperk van de ware Amerikaanse democratie is aangebroken. Ik vrees dat dit soort website de representatieve democratie ondermijnt. In plaats van een uitvoerig debat in het Congres over de begroting stemt iedereen over zijn eigen belastingverlaging. Het is puberaal te denken dat het politieke systeem zo kan werken.''

Een ander internetfenomeen is de reiswereld. Waar men vroeger een reisbureau liet boeken, zonder veel inzicht in de beschikbare alternatieven, kan iedereen nu online met een beetje geduld alle vluchten en prijzen vinden. En met een website als Priceline.com het onderste uit de kan halen. Priceline stelt je in staat te bieden op vliegstoelen waar de maatschappijen goedkoop van af willen zonder dat aan de grote klok te hangen. Dat soort internetdiensten noemt Shapiro vernieuwend, in tegenstelling tot negen adressen voor hondenvoer. Die worden nu gedund door de crisis in dotcom-land. Bedrijven die via het web een echt nieuwe dienst hebben geleverd, werpen soms toch maatschappelijke vragen op.

Amazon.com bijvoorbeeld, de internetboekhandel, doet, zegt Shapiro, wat Wall Mart en K-Mart veertig jaar geleden deden: het wegdrukken van de mom-and-dad-winkels in steden en dorpen. Amazon en soortgenoten doen dat nu wereldwijd. ,,Hoe handig het misschien is boeken en platen mét recensie op te zoeken achter je computer, het blijft tweedimensionaal. Het zou beter zijn als je via het web snel boekwinkels in jouw buurt kon vinden die het boek in voorraad hadden. ‘Surf globally, network locally' is mijn devies.''

Shapiro is of was verbonden aan Harvard, New York University en het Aspen Institute. Hij begon anderhalf jaar geleden bovendien een internetgroothandel in milieuvriendelijke kantoorartikelen (greenorder.com), die de crisis voorlopig doorstaat. De democratie heeft in Amerika nog niet echt geprofiteerd van de internetrevolutie, meent hij. Activisten op allerlei gebieden hebben elkaar gevonden, van het anti-globaliseringsfront tot en met de Nobelprijs-winnende strijders tegen de landmijnen. Het verzet tegen de impeachmentprocedure van president Clinton is uitgegroeid tot een bloeiend petitienetwerk (MoveOn.org). Senator McCain haalde vorig jaar via internet miljoenen op voor zijn campagne. Maar van een verandering in de democratische machtsverhoudingen is geen sprake. En zelfs niet van vernieuwing van de democratische techniek. Sinds het falen van de stemmachines in Florida, is stemmen via internet niet in zicht gekomen.