In 1984 bedacht Kees Bos een plan tegen vertragingen bij de NS: het rondje om de kerk. Het déja vu van een oud-roostermaker.

Door onze redacteur ESTHER ROSENBERG

ROTTERDAM, 9 APRIL. Het overleg tussen de bonden en de directie van de Nederlandse Spoorwegen (NS) moest nog beginnen, maar Kees Bos (71) was vanochtend al pessimistisch. Hij heeft de weerstand van de machinisten en de conducteurs tegen het 'rondje om de kerk' zelf ondervonden - vijftien jaar geleden.

Bos was toen adjunct-chef van de lijndienst bij NS. Hij ging onder meer over de dienstroosters bij de spoorwegen. De treinen reden nog voor 95 procent op tijd (nu schommelt dat percentage rond de 80) maar "we gleden af naar 91 procent", zegt Bos. Hij voorzag dat het alleen maar drukker zou worden op het spoor en de verkeersleiding problemen zou krijgen.

Hij bedacht een plan ("samen met anderen"). Machinisten en conducteurs zouden aan elkaar, aan het materieel en aan een vast traject gekoppeld moeten worden op een bepaalde dag. De volgende dag herhaalde zich hetzelfde proces, maar dan op een ander traject, met een andere collega, met een andere trein. Door het personeel niet door het hele land te laten 'zwerven' kon NS de olievlekwerking van de vertragingen beperken. Nu moeten treinen vaak wachten tot een machinist op een andere trein met vertraging is gearriveerd. Waardoor die trein ook weer te laat vertrekt.

Toen werd het plan door de bonden al spottend het 'rondje om de kerk' genoemd, de officiële benaming was 'decomplicering van de treindienst'. Later heette het 'procesvereenvoudiging', Bestemming Klant en sinds enkele maanden anti-vertragingsplan.

Bos besefte toen al dat het plan op tegenstand van het rijdend personeel zou stuiten. Wat heet, hij kreeg anonieme post in de bus, rouwkaarten met zijn eigen naam. De vrijheid van het rijdend personeel werd ingeperkt, maar volgens Bos bleef er genoeg variatie over in hun werk, werd het er misschien zelfs leuker door. Machinisten en conducteurs werden verantwoordelijk voor hun eigen trajecten.

In 1984 ontvouwde Bos zijn plan voor toenmalig president-directeur Ploeger, die het een goed idee vond. "Ploeger was net naar de opening van een station in Lelystad geweest. Daar kwam hij een conducteur tegen die als standplaats Alkmaar had. Ploeger vroeg de volgende dag aan mij hoe die conducteur daar terechtkwam. En hoe die conducteur reizigers in hemelsnaam informatie zou kunnen geven over Lelystad. Toen heb ik hem over mijn plan verteld."

Bos (inmiddels directeur NS Goederen) kreeg de leiding over een werkgroep met daarin leden van NS, van de bonden en van de ondernemingsraad. Ze kwamen er niet uit, er was te veel weerstand. Daarom werd in 1986 een onafhankelijk voorzitter aangesteld, Schelto Patijn, toen nog commissaris van de koningin in Zuid-Holland. "Net als Stekelenburg en Blankert nu, werd ook Patijn door de NS-directie geschoffeerd. Ook hij gaf de opdracht terug."

Ploeger blies het project af. Twee jaar eerder hadden de Nederlandse Spoorwegen onder zijn leiding namelijk een staking meegemaakt, zeven weken lang, iedere dag een andere regio. Dat wilde hij niet nog eens meemaken. Bos vindt dat het vereenvoudigde dienstrooster toen ingevoerd had moeten worden. "Dan hadden we nu die ellende niet gehad." Tot twee jaar geleden durfde niemand bij NS het opnieuw aan.

Bos begrijpt dat de huidige president-directeur van NS, Hans Huisinga, niet wil toegeven aan de bonden, dat hij echt wil doorzetten. Als het personeel nu weer gelijk krijgt, duurt het nog jaren voor het ingevoerd kan worden. Het nieuwe rooster moét er komen, vindt ook Bos. Maar dat het niet uitgesteld kán worden - dat is niet waar, zegt hij.

Het maken van werkroosters is een ingewikkeld proces, zegt Bos. Maar net als de planners van de vakbonden bij NS zeggen, zoals roosterdeskundige Ben Jansen van het Amsterdamse bedrijf Atos zegt, zo zegt ook Kees Bos: als je een nieuw werkrooster per 10 juni wilt invoeren, kun je nu nog overnieuw beginnen. NS-topman Huisinga heeft steeds gezegd dat dit "technisch onmogelijk is". Bos geeft toe dat er in de tien jaar dat hij nu weg is bij NS dingen veranderd zijn. Er zijn meer treinen gaan rijden (5.000 per dag nu, tegen 4.500 toen), de planners werken vaker met computers. Maar hij is stellig: Een nieuw werkrooster is binnen enkele weken gemaakt. Als het echt nodig is nog sneller. Een noodplan ligt er binnen 48 uur, bij incidenten. "Als er een ernstig treinongeluk was, reden de goederentreinen die nacht weer, onregelmatig. De volgende ochtend reden de treinen weer op tijd, volgens een geheel nieuw schema."