PRIVACY IS NIET alleen de afwezigheid van informatie over onszelf bij anderen, het is vooral de zeggenschap die wij over onze persoonsgegevens hebben. Zo luidt een klassiek Amerikaans gezegde dat valt terug te voeren tot een publicatie in de gezaghebbende Yale Law Review van 1968.

Dit "recht op informationele zelfbeschikking" werd door het federale constitutionele hof van Duitsland in 1985 zelfs bestempeld tot de centrale opgave van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Sleutelwoord in deze taakstelling was het realiseren van maximale transparantie van de gegevensverwerking voor de burger. Deze moet kunnen zien wat er met zijn of haar persoonlijke gegevens gebeurt. Dat gaat hand in hand met het beginsel dat informatie die voor het ene doel is verstrekt, niet zonder uiterste noodzaak voor een ander doel wordt aangewend. Medische details moeten niet worden gecommercialiseerd, politiek en onderwijs zijn gescheiden sferen.

Het beginsel is duidelijk, maar de realisering is een heidense opgave in de moderne maatschappij waarin diverse aspecten van het bestaan steeds meer in elkaar grijpen. Dat mist niet zijn uitwerking op de moderne informatiesystemen die als een elektronische schaduw de levensloop van wieg tot graf volgen. Deze systemen hebben een eigen dynamiek. De innerlijke logica van de moderne informatietechnologie is dat gegevens moeten circuleren, zoals een Amerikaanse expert het eens kernachtig uitdrukte. Gegevensuitwisseling is het motto, al was het alleen wegens de fraudebestrijding.

DE COMMISSIE-SNELLEN, die de regering moest advise ren over modernisering van de bevolkingsboekhouding, komt nu met een ei van Columbus: een 'digitaal kluisje' voor iedere burger. Het gaat hier om een beveiligde website waarin een aantal basisgegevens worden opgeslagen en bijgehouden, gekoppeld aan een elektronisch identiteitsbewijs dat is gezekerd door 'biometrische' kenmerken (een soort elektronische vingerafdruk). De overheid zorgt voor de basisgegevens (en de vingerafdruk), maar de burger kan desgewenst nadere gegevens toevoegen - van creditcardcode tot bloeddruk.

Garandeert deze formule werkelijk de informationele zelfbeschikking? Wat de transparantie betreft is de kluis zeker een stap vooruit. De burger kan rond de klok met behulp van zijn identiteitskaart de inhoud controleren. Zelfbeschikking is echter meer dan alleen inzicht. Het gaat om de zeggenschap. Dit tere punt omzeilt de commissie-Snellen zorgvuldig. Voorzover het gaat om de toegang van overheidsinstanties tot de inhoud van de kluis, is de invloed van de burger "slechts beperkt", erkent de commissie die toegeeft dat dit "op gespannen voet staat" met het recht op informationele zelfbeschikking. In gewoon Nederlands is de voorgestelde kluis dus voor de overheid een grabbelton.

Voor verstrekking van gegevens aan derden (werkgever, verzekering, bank) geldt het beginsel van de contracteervrijheid. Is deze echter bestand tegen het machtsverschil tussen individuele aanvrager en institutionele aanbieder? Concreet: geen verzekering als de kluis gesloten blijft. In de privacywet van 1988, die op het punt staat te worden vervangen, is juist met het oog op dit risico een uitzondering gemaakt op het recht van de betrokkene op een afschrift van gegevens die in bepaalde bestanden zijn opgeslagen. Toch staat nu al met name het medisch geheim onder druk, zo werd vorige week gesignaleerd op de jaarvergadering van het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten ( NJCM) in Den Haag. Medische gegevens spelen in toene mende mate een rol bij beslissingen over mensen. De inleider op de bijeenkomst wekte niet de indruk dat het zelfbeschikkingsrecht (toestemmingsvereiste) veel gewicht in de schaal legt.

DE BESTAANDE waarborgen verliezen verder aan beteke nis als de burger direct over de gegevens in zijn eigen kluis kan beschikken, nota bene met het waarmerk van een overheidspaspoort. De commissie-Snellen oppert dat een nieuwe wettelijke waarborg nodig kan zijn, met name wat betreft het blokkeren van medische gegevens, maar geeft geen uitsluitsel hoe dat dan moet. Het opslaan van DNA in de digitale kluis gaat haar in elk geval (nog) te ver. Dat getuigt van een wijze terughoudendheid. Maar op de keper beschouwd haalt dit voorbehoud het hele betoog over de dienstbaarheid van de digitale kluis aan het informationele zelfbeschikkingsrecht onderuit.