Na een mislukte onderhandelingspoging legde de door de FNV uitgeroepen spoorstaking vandaag een groot deel van het spoor stil. "Alleen hier en daar rijdt een stoptreintje, de actie is een succes."

Door een onzer redacteuren

UTRECHT, 5 APRIL. Stakingsleider Gerben Hardeveld is vanochtend om vier uur begonnen in het spoorwegkantoor van FNV Bondgenoten in Utrecht. Dat is voor de gelegenheid omgetoverd tot landelijk actiecentrum. Om zijn schouder hangt een actiesjaal, op tafel liggen buttons en T-shirts. In de loop van de ochtend wordt duidelijk dat het overgrote deel van de treinen vandaag niet rijdt. "De actie is een succes," zegt Hardeveld. "Alleen hier en daar laat de NS een stoptreintje rijden. Je hebt lokale NS-managers die er een sport van maken om toch tegen de staking in te gaan". Er wordt veel gebeld over de neiging van stakers om het spoor op te lopen en eventueel vertrekkende treinen tegen te houden. Assistent- stakingsleider Jaap van Zeben krijgt van de NS te horen dat stakers die het spoor bezetten zullen worden geregistreerd en juridisch vervolgd. Van Zeben haalt zijn schouders op. "Dat lijkt me moeilijk." Wel roepen de actieleiders de stakers op om op de perrons te blijven.

Een andere kwestie is het besmette werk. Wat is dat, vragen veel twijfelende NS'ers. Na ampel beraad stelt de FNV dat alles wat 'niet traceerbaar is tot eigen werk', namelijk het dagrooster, moet worden gezien als besmet werk. Veel NS'ers kiezen ervoor om wel te komen werken, maar niet het besmette werk aan te pakken. De NS beraadt zich over de vraag of het loon van deze groep moet worden ingehouden. Het zijn voornamelijk leden van de spoorwegvakbond VVMC, de vakbond die vandaag niet staakt maar wier leden massaal aanhaken. Ze krijgen mogelijk een solidariteitsuitkering, zegt de bond.

Op het Centraal Station in Utrecht staan conducteurs en machinisten bij elkaar. Stakers én niet-stakers. De verontwaardiging over de NS- directie is groot. Het rijden van vaste trajecten - het rondje om de kerk - leidt tot sleur en dat schaadt de veiligheid op het spoor, menen ze. De conducteurs zijn bang dat agressieve klanten die uit de trein worden gezet een dag later met een grote groep terugkeren om de conducteur wel eventjes mores te leren. Maar er is veel meer. De treinstellen zijn vies. "Er groeien paddestoelen in mijn cabine", zegt een machinist. Treinstellen worden zo slecht onderhouden waardoor het onmogelijk is stipt te rijden. "Een koolstofborstel wordt pas vervangen als die daadwerkelijk kapot is", zegt een machinist. "En dat terwijl het juist een kick geeft om op tijd te rijden", zegt een ander. Er is een schrijnend personeelstekort. De NS laat het bedrijf verloederen omdat het over een paar jaar toch wordt verpatst, is de algemene klacht. De invoering van het nieuwe dienstrooster is dan ook helemaal niet bedoeld om vertragingen te beperken, stellen ze, maar om de opdeling van het spoor na de openbare aanbesteding voor te bereiden.

In het actiecentrum zit FNV-onderhandelaar Andries van den Berg. Hij is nog steeds 'woedend' over de houding van de NS-directie tijdens het laatste wanhoopsoverleg, gisteren. "Directeur Huisinga was nog te beroerd om aanwezig te zijn. We zijn geschoffeerd."

Gistermiddag waren de geluiden over het komende overleg nog gematigd optimistisch. De hal van het hoofdgebouw van de Nederlandse Spoorwegen stond vanaf half vijf woensdagmiddag vol met FNV'ers met oranje-blauwe sjaals en buttons. Uit het overleg tussen bonden en minister Netelenbos in Den Haag eerder op de middag waren geluiden gekomen dat er "een dun lijntje" was waarlangs partijen bij elkaar zouden kunnen komen. Bovendien had de minister zelf president-directeur Hans Huisinga nog gebeld en hem voorgehouden dat je niet te star kunt zijn als in je bedrijf collectieven aan het werk zijn en er zoveel onvrede bestaat over van alles en nog wat. "Dan heb je een groot probleem", had de minister gezegd.

Maar het mocht niet baten. Tijdens het overleg wordt het ultimatum dat de FNV aan de NS had gesteld, van zes naar acht uur die avond verschoven. Als ze er dan nog niet uit zijn, kondigt de FNV aan in ieder geval in de ochtendspits te gaan staken, ook al wordt er later op de avond of in de nacht alsnog een akkoord bereikt. Het zou vooral een intern logistiek probleem zijn om later op de avond nog alle stakers te moeten berichten dat ze die ochtend toch aan het werk moeten gaan.

Om zeven over vijf legde de FNV (ook namens de andere bonden CNV, VVMC en VHS, voor het hoger personeel), zijn voorstellen op tafel. Om kwart over vijf waren de bonden klaar met hun uitleg daarover. De NS-directie luisterde en trok zich anderhalf uur terug om daarna boos terug te komen. Gespeelde boosheid, zegt FNV Bondgenoten later. "Hier krijg ik een kunstkop van", had directielid Pamela Boumeester gezegd. Bonden en NS zeggen beide nog een reservevoorstel achter de hand te hebben gehad. Daar kwamen ze niet aan toe omdat 'de andere partij' niet wilde praten.

Om kwart over zeven, mooi op tijd voor het NOS-journaal om er mee te openen, komen ze de trap af. Eerst de bonden. FNV-man Van den Berg met een boos gezicht: "Ongelooflijk". En: "Nu zijn we echt boos". De bonden denken dat NS het conflict niet aan wil gaan. Half april zou het nieuwe dienstrooster definitief zijn, dan is er niets meer aan te doen. NS zou alleen tijd willen winnen.

Als Van den Berg uitgepraat is, is de NS-directie, Pamela Boumeester met een strak gezicht, afgeschermd door een handvol voorlichters. "Ongelofelijk", zegt ze. Ze is boos. "Laten we een ding vaststellen: 10 juni staat vast." Ze wist het niet, zegt ze, dat de bonden alleen over die datum zouden willen onderhandelen. Het stond niet in de conclusies van de minister. Volgens FNV had ze het kúnnen weten. Maar Boumeester heeft enig recht van spreken. Immers, sinds zondag na het overleg tussen minister en NS-top staat zwart op wit dat "de tiende juni" een gegeven is, ook al door de uitspraak van de rechter in een kort geding aangespannen door het CNV.

Wie breekt is in dit spel de gebeten hond. NS deed eerder een voorstel waarvan ze op voorhand kon weten dat de bonden er niet mee in zouden stemmen, maar de kritiek van de minister en de Kamer trof toen toch voornamelijk de FNV. Deze keer had de bond eenzelfde soort voorstel van de plank gehaald. Doordat NS de voorstellen van de bonden heeft afgewezen, kan de bond nu delen in de kritiek van minister en Kamer op de NS-directie. Beide partijen beloven keer op keer dat ze "in het belang van de reiziger" zullen werken aan het normaliseren van de arbeidsverhoudingen.