Door onze redacteur JOEP DOHMEN
AMSTELVEEN, 1 FEBR. Ziekenfondsen hebben sinds 1991 miljoenen guldens publiek geld - het rendement van belegde ziekenfondspremies - doorgesluisd naar de eigen, private reserves. Daarmee handelden de ziekenfondsen in strijd met het belang van de ziekenfondsverzekering.

Dat constateert de Commissie toezicht uitvoeringsorganisatie (CTU) in Amstelveen, die toezicht houdt op de uitvoering van de wettelijke ziektekostenverzekeringen. Het gros van de miljoenen - het exacte bedrag is niet berekend - is niet meer terug te vorderen, omdat de afrekeningen tot en met 1996 al zijn vastgesteld, aldus CTU-woordvoerder B. Degenhart. Volgens het bestuur van de commissie heeft de accountantsdienst over de boekjaren tot 1996 "ten onrechte" geen correcties toegepast op de afrekeningen van de ziekenfondsen.

Die correcties zijn vorig jaar, dankzij een strengere controle, wèl toegepast op de rekeningen over 1997 en 1998. Alleen al in 1997 hebben, volgens CTU-informatie, 18 van de 32 ziekenfondsen samen 68,1 miljoen gulden onttrokken aan de publieke middelen. Het grootste bedrag, 17,9 miljoen gulden, is in 1997 door zorgverzekeraar CZ Groep ten onrechte aan de eigen reserve toegevoegd.

Over 1998 gaat het bij CZ om een vergelijkbaar bedrag, en voor de fondsen samen om een geschat bedrag van rond de 60 miljoen gulden.

Ziekenfondsen zijn privaatrechtelijke organisaties met een publieke taak. Die taak wordt uitgevoerd met publiek geld, de premies van de verzekerden. Dat geld is uitsluitend bestemd voor wettelijke zorguitgaven. Met dit publieke geld zijn sinds 1991 'wettelijke reserves' opgebouwd om te allen tijde de zorg te kunnen garanderen. Een deel van het beleggingsrendement van die wettelijke reserves (1,9 miljard gulden eind 1999) is door een deel van de ziekenfondsen overgeheveld naar hun eigen reserves, de zogenoemde 'vrije reserves'. De besteding dáárvan is wettelijk nog niet beperkt. De vrije reserves van de fondsen groeiden tussen 1991 en 1999 van 91 tot 539 miljoen gulden.

Op CZ na betaalden alle ziekenfondsen de ten onrechte overgehevelde bedragen over 1997 meteen terug. CZ maakte bezwaar bij het CTU-bestuur.

In een uitspraak in de bezwaarprocedure, eind vorig jaar, concludeert het CTU-bestuur dat de CZ Groep "in strijd gehandeld heeft met het belang van de ziekenfondsverzekering" door een deel van de opbrenst van de publieke middelen aan die middelen te onttrekken. De CTU merkt hierbij op dat "de doelstelling van een ziekenfonds is om de wettelijke verzekering uit te voeren en niet om daar buiten het circuit van de ziekenfondsverzekering winst op te maken."

CZ had zich onder meer beroepen op de toestemming die de accountantsdienst van de CTU tot en met 1996 had gegeven. Daarover oordeelt het bestuur: "De omstandigheid dat de CTU voorheen niet is opgetreden tegen een onjuiste wetstoepassing, brengt niet met zich mee dat de CTU de wet niet meer met juistheid kan toepassen."

De Algemene Rekenkamer en de Tweede Kamer hadden in 1997 kritiek op het toezicht door de CTU. De commissie zou niet onafhankelijk genoeg staan ten opzichte van de te controleren organisaties en het toezichtbeleid zou niet voldoende zijn. De CTU is daarna omgevormd tot een onafhankelijk college, naast het College voor zorgverzekeringen (CVZ). De CVZ is de voormalige Ziekenfondsraad.

De Algemene Rekenkamer constateerde dat vooral de controle van de accountantsdienst van de CTU naar de besteding van publieke middelen moest worden aangescherpt. Dat was nodig omdat ziekenfondsen steeds vaker met particuliere zorgverzekeraars concerns vormen. De onafhankelijke CTU begon in 1999 onder meer met strengere controles op de declaraties van de fondsen voor uitgaven van Ziekenfondswet en AWBZ. De declaraties over de boekjaren 1998 en 1999 werden met 267 miljoen gulden verminderd.

Na nieuwe kritiek van de Rekenkamer, vorig jaar, op het risicovol beleggen van onder meer ziekenfondsen kwam minister Borst (Volksgezondheid) met strengere beleggingsregels voor ziekenfondsen. Risicovol beleggen met geld uit de wettelijke reserves wordt beperkt. Het geld moet voortaan geïnvesteerd worden in risicomijdende fondsen, zoals obligaties. Iets meer risico mogen de ziekenfondsen nemen met hun vrije reserves.

Nieuw is ook dat de wettelijke reserves, gevoed door de premies van verzekerden, voortaan aan een maximum zijn gebonden. De CTU constateert dit jaar, voor het eerst sinds 1998, een daling van de nominale premies van de ziekenfondsen. "Mogelijk een gevolg van de maximering van de vermogens", aldus een woordvoerder.

De CZ Groep zegt in een reactie dat de CTU in 1999 het eigen beleid veranderd heeft. Een woordvoerder: "Tot die tijd was onze methode - het verdelen van het rendement van beleggingen met een vast percentage tussen wettelijke en private reserves - door de CTU zelf voorgeschreven. Pas bij de controle van de afrekeningen over 1997 oordeelde de CTU dat wij het werkelijke rendement op de beleggingen moesten toebedelen aan de wettelijke reserves."