HET EERSTE SIGNAAL kwam nog van de regering-Clinton. Tijdens een recente bijeenkomst van NAVO-ministers van Defensie waarschuwde minister Cohen dat de NAVO "een relikwie van het verleden" kan worden als de beoogde snelle reactiemacht van de Europese Unie niet stevig aan het Atlantisch bondgenootschap wordt vastgeklonken. Hij doelde daarmee op plannen niet alleen een Europees leger op te richten - dat overigens zo (nog) niet mag heten - maar ook een soort Europese generale staf naast het NAVO-opperbevel.

Onder de indruk van deze waarschuwing hielden de staats- en regeringsleiders op hun top in Nice teksten van de Franse voorzitter tegen, die naar hun smaak wel wat erg nadrukkelijk in het teken van een verzelfstandigde Europese defensie stonden. Met name premier Blair, dankzij wie dit fenomeen het afgelopen jaar overigens sterk aan betekenis heeft gewonnen, verzette zich. Geplaatst voor de keuze kiezen de Britten Atlantisch.

Toch is met Nice de kou niet uit de lucht. Vier barsten lopen door het Atlantisch plat dat Amerika met Europa verbindt. Met het aantreden van de regering-Bush zal het plan voor een robuust ruimteschild boven het grondgebied van de Verenigde Staten meer worden dan een theoretische politieke en diplomatieke exercitie. Beoogd bewindsman Colin Powell heeft er weliswaar op gewezen dat de bouw van een dergelijk schild nog de nodige technische vraagstukken oplevert. Maar de nieuwe regering is zonder enige reserve van het nut van een totale raketverdediging overtuigd. De Europese bondgenoten hebben tot dusver geweigerd om ook maar een begin van begrip te ontwikkelen voor het Amerikaanse voornemen. Zij houden, samen met Rusland en China, vast aan het verdrag uit 1972 dat een ruimteschild verbiedt. De spanning hierover kan bij het vorderen van dit presidentschap alleen maar oplopen.

DE TWEEDE BARST wordt veroorzaakt door het Europese voornemen een autonome defensiemacht op te richten. De Amerikanen loven èn kritiseren het plan. Lof is er voor meer Europees geld voor de gezamenlijke verdediging, kritiek treft iedere ontwikkeling die het risico van ontkoppeling - van het verbreken van de Atlantische eenheid - in zich bergt.

Een direct uitvloeisel van de plannen voor een Europese defensiemacht is de Turkse weigering mee te werken aan afspraken over de steun die de NAVO in voorkomende gevallen levert aan EU-interventies waaraan Amerika niet meedoet. Turkije is lid van de NAVO en kan dergelijke afspraken blok keren. De Turken willen dat zij intensief bij de Europese Defensie Identiteit worden betrokken, maar de EU houdt hen op afstand - al was het maar om te voorkomen dat Turkije een voorschot neemt op zijn zeer omstreden kandidatuur voor het lidmaatschap van de Unie. Washington bevindt zich tussen twee vuren. Het onderkent het strategische belang van Turkije, maar het wil tegelijkertijd een voet tussen de Europese deur houden. Amerikaanse vervreemding van zowel Turkije als van Europa is intussen een reële mogelijkheid.

Ten slotte is er de Balkan. De regering-Clinton heeft er nimmer een misverstand over laten bestaan dat de Amerikaanse militaire aanwezigheid in Bosnië en Kosovo als tijdelijk moet worden beschouwd. Het Bush- team wil nu met de terugtrekking ernst maken, binnen een gestructureerde Atlantische taakverdeling waarin Europeanen de eerste verantwoordelijkheid dragen voor Europa. De paradox is dat de nieuwe regering met die benadering de voorstanders van een zo groot mogelijke Europese autonomie op defensiegebied in de kaart speelt.

VORIG JAAR vierde de NAVO haar succesrijke vijftigjarige bestaan. Het feestgedruis is inmiddels verstomd. Geen van de vier barsten in de Atlantische relatie laat zich eenvoudig dichten.

( a d v e r t e n t i e s )